بازدیدها: 8
آموزه رکن رابع در شیخیه
همان طور که پیش از این نیز ذکر شد، در تفکر شیخی، باب نیابت خاصه (1) امام دوازدهم (عج) در هر عصری باز است و شیعه کامل و رکن رابع، همان شخصی که بر این اساس، واسطه بین امام و مردم می باشد. از این رو در این بخش از مقاله «آموزه رکن رابع در شیخیه» تلاش می شود که این تفکر مورد بررسی قرار گیرد و ایرادات آن نیز بیان گردد.
نقد و بررسی نیابت خاصه در آموزه رکن رابع
در تفکر شیعی، برخلاف ادعای بزرگان شیخیه، نیابت خاصه امام زمان (عج)، تنها مربوط به عصر غیبت صغری بوده و دوران غیبت کبری را شامل نمی شود. این اعتقاد نیز مبتنی بر اسنادی است که مورد قبول علمای شیعه قرار دارد. در ادامه به این اسناد پرداخته می شود.
توقیع امام زمان (عج) در پاسخ به اسحاق بن یعقوب
ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمروی، دومین نائب خاص امام زمان (عج)، سؤالاتی از جانب اسحاق بن یعقوب، تقدیم آن حضرت می کند. اسحاق بن یعقوب می نویسد:
“امام عصر (عج) در پاسخ سؤالم از تکلیف شیعیان در غیبت کبری چنین مرقوم فرمودند:
و امـا الحـوادث الواقعـۀ فـارجعوا فیهـا الـی رواة حدیثنا. فانهم حجتی علیکم، و انا حجۀ ﷲ علیهم.
و امـا در حـوادثی کـه برای شما پیش می آید، رجوع کنید به راویان حدیث ما. زیرا که آن ها حجت مـن بـر شـما هسـتند و مـن حجت خدا بر آنان می باشم”. (2)
توقیع امام زمان به ابوالحسن علی بن محمد سمری
شیخ صدوق از حسن بن احمد روایت می کنند که:
” در سالی که علی بن محمد سمری وفـات یافـت، مـن دربغداد بودم. چند روز قبل از وفات وی به خدمت وی رسیدم. ایشان توقیعی که از ناحیـه مقدسـه صـادر شده بود برای من چنین خواند:
بسم اﷲ الرحمن الرحیم. ای علی بن محمد سمری، خداوند در مرگ تو پاداش برادرانت را بـزرگ گردانـد. چراکه توتا شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت. پس به کارهای خود رسیدگی کن و به هیچ کس به عنوان جانشین خود وصیت نکن که غیبت کامل، واقع شده است. من آشکار نخواهم گشت مگر پس از اذن خدای تعالی و این بعد از گذشت زمان ها و قساوت دلها، و بعد از پر شدن زمین از ظلم و جور خواهد بود. آگاه باش که هر کس پیش از خروج سفیانی و صیحۀ آسمانی ادعا کند که مرا دیده است، دروغگو است و افترا می بندد، و لاحول و لا قوه الا باﷲ العلی العظیم“. (3)
بنابراین، همان طور که به روشنی دیده می شود، امام عصر (عج) در توقیع اول، در پاسخ به سؤال اسحاق بن یعقوب مبنی بر تکلیف شیعیان در زمان غیبت کبری، بر خلاف زمان غیب صغری از نائب خاصی نام نبرده اند و راویان حدیث و فقها را به طور کلی و عام، مرجع تشخیص تکالیف شیعیان می دانند. حال آن که در زمان غیبت صغری چنین نبوده و هر بار، پس از فوت هر کدام از نواب خاص، حضرت نائب بعدی را مشخص و معرفی می فرمودند.
افزون براین، سخن امام (ع) در توقیع دوم، خطاب به آخرین نائب خود، علی بن محمد سمری نیز راه را بر هر گونه تردیدی در این زمینه می بندد. چرا که حضرت به وضوح دلیل معرفی نکردن جانشین برای خود را این امر می دانند که زمان غیبت کبری فرا رسیده است. از این رو، بی شک در تفکر شیعی، آموزه رکن رابع در شیخیه و پس از آن در فرقه بابیت قابل قبول نمی باشد.
در حقیقت، بکار بردن اصطلاح «باب» درباره علمای عصر غیبت اساساً اشکالی ندارد اما زمانی این ادعا رد می شود که منظور از جایگاه و مقام «باب»، نیابت خاصه حضرت (ع) باشد نه نیابت عامه.
ادامه دارد….
موضوعات مرتبط:
آموزه رکن رابع در شیخیه (بخش اول)
آموزه رکن رابع در شیخیه (بخش دوم)
شیخ احمد احسایی کیست؟ (بخش اول)
آموزه رکن رابع در شیخیه (بخش چهارم)
پی نوشت ها:
1) نائب خاصه، کسی است که از ناحیه امام معصوم (ع) برای مدت معینی از طرف ایشان معرفی می شود. حال آن که نائب عام، اگر چه از ناحیه امام (ع) اجازه دارد در اموری دخالت نماید، اما چنین نیست که امام معصوم (ع)، ایشان را مستقیماً انتخاب نموده باشند، بلکه با توصیف ویژگی های نواب عام، راه را برای تشخیص این افراد از دیگران باز می کنند.
2) حـر عـاملی، 1409 ق، وسائل الشیعه، قم، آل البیت علیهم السلام، ج 27، ص140.
3) مجلسی، محمدباقر، 1404 ق، بحارالانوار، بیروت، الوفاء، ج52 ، ص 151.
منابع:
- پاشایی، و.، فرمانیان، م. (1392)، رویارویی خاندان کریمخانیه شیخیه با بابیه، معرفت ادیان، سال چهارم، شماره چهارم، پیاپی 16، ص 97-118
- لواسانی، م. (1394)، مبتکر نظریه رکن رابع ایمان در شیخیه، مطالعات تاریخ اسلام، سال هفتم، شماره بیست و چهارم، ص 141-169
- علی زاده، س. (1393)، چیستی و مبانی کلامی رکن رابع در نظام اعتقادی فرقه شیخیه و ارزیابی نسبت آن با نیابت خاصه در فرهنگ شیعی، فصلنامه علمی پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال دهم، شماره سی و ششم، ص 67-84
- اکبری، م. (1381)، شیخیه از اعتراض تا تأسیس، پژوهش نامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره سی و چهارم
- صالحی، ن. (1380)، اندیشه سیاسی شیخیه، فرهنگ اندیشه، سال اول، شماره اول
- باقری، ع. (1391)، جستاری در نقد بابیت با تأکید بر نقد آموزه رکن رابع در اندیشه شیخیه، معرفت ادیان، سال سوم، شماره سوم، پیاچی 11، ص 87-104
