بازدیدها: 3

آموزه های دینی زرتشت (بخش اول)

 

متن اصلی کتاب مقدس هر دین، بهترین مرجع برای بررسی عقاید آیین است. از این رو برای آشنایی با آموزه های دینی زرتشت، بهترین کار، مطالعه کتاب مقدس زرتشتیان یا همان اَوِستاست. حال آنکه ارزیابی اوستا گواهی است براین حقیقت که آموزه های بخش های مختلف اوستا در تضاد با یکدیگر است. در نتیجه، دین شناسان بر این باورند که این بخش های مختلف، نویسنده واحدی ندارند و در زمان های متفاوتی نگاشته شده اند. افزون براین، تصور می شود که بخش های پنج گانه اوستا، عمیقاً متأثر از ادیان و تفکرات حاکم بر زمان معاصر خویش نیز می باشد. در حقیقت، تفاوتهای غیرقابل توجیه در این کتاب، دین شناسان را در جهت رسیدن به چنین تحلیلی رهنمون می شود.

 

علاوه براین، برخی دین پژوهان زرتشتی و غیرزرتشتی معتقدند، بجز پنج سروده گاتها، دیگر متون، مربوط به خود زرتشت نیست. بدین معنا که در دوره های پس از زرتشت، گردآوری و تدوین شده اند. به عنوان مثال، متون گاهانی مملو است از یکتاجویی و یکتاپرستی، حال آن که متون یشت ها و وندیداد، جایی برای فرار از اتهام شرک باقی نمی گذارد.

 

رجبی در این رابطه می نویسد:

“خدایان، ایزدان و اندیشه های کهن پس از عصر گاهانی وارد در آموزه های این آیین چنان رخنه کرده اند،

که اگر کسی گاتها و آنچه را که به بقیه اوستا مشهور است، در مقام دو کتاب مستقل مورد مطالعه قرار دهد،

گمان خواهد برد که با دو دین متفاوت سروکار دارد“.

از این رو در این مقاله، صرفاً به بخشی از اوستا می پردازیم که تصور می شود، نوشته خود زرتشت است.

 

گاتها

چنان که گذشت، گاتها اصیل ترین قسمت اوستای موجود است. این سروده ها به باور بسیای از دین شناسان، مربوط خود زرتشت می باشد. و اما مهم ترین مبانی فکری در این سروده ها عبارتند از:

 

1- یکتاپرستی، یکی از آموزه های دینی زرتشت

یکی از مهمترین آموزه های دینی زرتشت که آن را در کنار ادیان الهی قرار می دهد، یکتاپرستی است. بنابراین، در این بخش از اوستا، برخلاف بخش های متأخر آن، پرستش خدایان متعدد امری ناپسند نامیده شده است. در گاتها، خدای یگانه، اهورامزدا بوده و با صفات زیر یاد می شود:

پاک ترین روان معرفت، بهترین منش، مظهر داد و قانون و نظم، شهریار، دانش مقدس، رسایی و کمال و همیشه پایدار.

 

در یسنا (1) آمده است:

“ای مزدا! هنگامی که تو را با منش خویش، سرآغاز و سرانجام هستی و پدر «منش نیک» شناختم، و آن گاه که تو را با چشم [دل دیدم]، دریافتم که تویی آفریدگار راستین اشه (نظم) و داور کردارهای جهانیان”. (یسنا، هات 31، بند 8)

 

همچنین، رسیدن به اهورامزدا در پرتو آگاهی نیک و پاکی ضمیر میسر است. چنان که در یسنا می گوید:

“ای مزدا! دلدادگان تو در پرتو نیک آگاهی و پاکی به تو خواهند رسید”. (یسنا، هات 31، بند 3)

 

در گاهان، اهورامزدا، آفریننده روشنایی و تاریکی، خواب و بیداری، بامداد، نیمروز و شبانگاه است. (یسنا، هات 44، بند 5)

همچنین، او [اهورامزدا] آفریدگار همه چیز، (یسنا، هات 44، بند 7) و فراهم کننده خوشی و ناخوشی است. (یسنا، هات 45، بند9)

 

بنابراین، در سروده های گاهانی، اهورامزدا آفریننده یگانه ای است که دوگانگی ها و اضداد را با هم آفریده است. تاریکی و روشنایی، بازتابی از دوگانگی منش دو مینوی نخستین، انگره مینو و سپندمینو است. این دو مینوی متضاد، مخلوق اهورامزدا هستند.

 

تناقض

 

اگر چه فضای کلی اندیشه گاهانی، یکتاپرستی و یکتاجویی است اما،

شواهدی در متن یسنا وجود دارد که بر اثبات این آموزه دینی زرتشت (یکتاپرستی)، خدشه وارد می کند.

در حقیقت، در اوستای نو، دوگانگی منش سپندمینو و انگره مینوی گاهانی، به دوگانگی اهورامزدا و اهریمن تبدیل می شود. به عنوان مثال، این بخش به دو مینوی همزاد در آغاز هستی اشاره دارد که راهشان با هم سازگار نیست. یسنا می گوید:

“در آغاز، آن دو مینوی همزاد و در اندیشه و گفتار و کردار نیک و بد، با یکدیگر سخن گفتند”. (یسنا، هات 35، بند 3)

 

و در جایی دیگر می نویسد:

“در آغاز آفرینش، سپند [مینو] آن دیگر، [مینوی] ناپاک را چنین گفت:

«نه منش، نه آموزش، نه خِرَد، نه باور، نه گفتار، نه کردار، نه دین، و نه روان ما دو با هم سازگارند”. (یسنا، هات 45، بند 2)

 

توضیح این که بر اساس آیات اوستای نو، اهریمن، سرکرده همه دیوان بوده و به دیوان دیو مشهور است. این موجود پلید در دوزخ تیره (یشت ها، زامیاد یشت، 44) (2)، زیرزمین و جهان تاریکی بسر می برد. او دارای نیروی آفرینندگی است و آفرینش بد را در برابر آفرینش نیک اهورامزدا بوجود می آورد. (یسنا، هات 57، بند 17)

آفرینش اهریمن، آفرینش پتیاره و پر گزند است. (یسنا، هات 61، بند 2)

اهریمن در برابر آفرینش نیک اهورامزدا، آفرینش اهریمنی خود را آشکار کرده و جهان بدی را خلق می کند. (وندیداد ، فرگرد 19، بند 6) (3)

 

 

کلام آخر (بخش اول)

در این بخش از آموزه های دینی زرتشت به اصل یکتاپرستی در آیین زرتشت پرداختیم. برای بررسی دقیق نظر زرتشت در این زمینه، باید اوستا به دو بخش گاهانی و غیرگاهانی تقسیم گردد. سپس، می توان بخش گاهانی که به گواه دین پژوهان، قدیمی ترین بخش اوستا است را نوشته زرتشت دانست. و اما اوستای غیرگاهانی را نیز بخش الحاقی آن و متأثر از ادیان و مکاتب فکری معاصر خویش عنوان نمود. با این دسته بندی، اولاً تناقضات موجود در اوستا توجیه می شود و ثانیاً موضوعات مدنظر با دقت بیشتری تحلیل می گردند.

بر این اساس، می توان نتیجه گرفت که احتمالاً دین زرتشت، آیینی است که یکتاپرستی را ترویج می کند. اما کماکان وثاقت کتاب مقدس آن، اوستا، زیر سؤال می باشد و نقیصه ای است که باید مورد توجه قرار گیرد.

 

موضوعات مرتبط:

آموزه های دینی زرتشت (بخش دوم)

آموزه های دینی زرتشت (بخش سوم)

 

پی نوشت:

1- یسنا بخش اول اوستاست و سروده های گاتها در این قسمت می باشد.

2- یشت ها، دومین و بلندترین بخش از اوستاست.

3- وندیداد، چهارمین بخش از اوستا است.

 

برگرفته از:

کتاب “پژوهشی در کیش زرتشت”، علی اصغر منجزی

مقاله “مینوشناسی اهریمن در اوستا و متون پهلوی، دکتر آرش اکبری مفاخر