بازدیدها: 7
آنجلیکا نویورت، قرآنپژوه برجسته آلمانی، بیش از شش دهه از عمر خود راصرف مطالعات قرآنی و اسلامی کرده است. وی آثار ارزشمندی در این زمینه تألیف کرده که از منابع معتبر مطالعات قرآنی به شمار میرود.
به گزارش فاران نیوز، مطالعات اسلامی از پایان قرن ۱۷ میلادی در آلمان آغاز شد و در طول قرن ۱۹ تحول گستردهای یافت. با بررسی فعالیتهای خاورشناسان آلمانی در طی قرون ۱۸ و ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میبینیم که بسیاری از آنان تلاشهای علمی خود را از سویی در مطالعات عربی-اسلامی و از سوی دیگر در مطالعات عبری و عهد قدیم معطوف کردهاند. کسانی همچون فلایشر، نولدکه، گراف، وایل، ولهاوزن و بسیاری دیگر از جمله این محققان به شمار میروند. این امر نشان میدهد که مطالعات عبری و پژوهشهای مرتبط با عهد قدیم همزمان با مطالعات عربی ـ اسلامی در آلمان پیش رفته و نمیتوان این دو حوزه را از یکدیگر جدا دانست، بلکه باید گفت که انگیزههای شکلگیری و رشد و تحول آنها به هم نزدیک است، چرا که هدف اصلی توجه به زبان عربی در آلمان، دستیابی به فهم عهد عتیق به زبان اصلی آن، یعنی عبری بوده است.
از سوی دیگر، مطالعات ادبی و قرآنی از دیر زمان در آلمان وجود داشته است. یهودیان در این خصوص بیشتر اهتمام داشتند. در آغاز بیشتر به تاریخ اهتمام نشان داده میشد. بعدها به ابعاد متعالی و قدسی اسلام نیز توجه نشان دادند. این حرکت محدود به یهودیها نبود، ولی عمدتاً این یهودیان بودند که این روشهای نوین را در مورد قرآن به کار بردند. منابع بسیاری در این دوره تألیف شد. این اتفاق در اوایل نیمه دوم قرن نوزدهم رخ داد. با طرد یهودیان از مناصبی که داشتند دیگر کسانی که زبانهای مورد نیاز در این حوزه را به خوبی بلد باشند و عبری یا عربی یا سریانی یا آرامی را بلد باشند یافت نمیشد. از این رو فهم اسلام توسط روایات و تقریرهای رایج مسلمانان صورت می گرفت و به منابع اصلی کمتر مراجعه میشد.
نخستین ترجمه آلمانی از قرآن در سال ۱۷۷۲ میلادی توسط دیوید فردریش مگرلین صورت پذیرفت و پس از آن در سال ۱۷۷۳ میلادی بوسین ترجمه خود را عرضه کرد که این ترجمه بعدها در سال ۱۸۲۸ توسط وال و اولمان ویرایش و تجدید چاپ شد. پس از این ترجمه، ترجمههای مختلفی از قرآن انجام شد که برخی شامل کل قرآن و برخی ترجمه آیه یا آیاتی از قرآن بود. تعداد ترجمههای آلمانی از قرآن بیش از ۱۴ ترجمه است. مهمترین آنها ترجمه ماکس هنینگ است که آنماری شیمل آن را با اضافه کردن یک مقدمه و برخی توضیحات تجدید چاپ نمود، همچنین ترجمه رودی پارتنیز از اهمیت فراوانی در میان خاورشناسان آلمانی برخوردار است.
مطالعات قرآنی در چند دهه اخیر در آلمان همچنان با اقبال فراوانی روبرو بوده و محققان زیادی در این زمینه فعالیت کردهاند که در جهان شناخته شدهاند و از صاحبنظران این حوزه به شمار میروند.
آنجلیکا نویورت، پژوهشگر خستگیناپذیر مطالعات قرآنی
یکی از این محققان، آنجلیکا نویورت (Angelika Neuwirth) محقق آلمانی مطالعات اسلامی و استاد مطالعات قرآنی است. نویورت در سال ۱۹۴۳ در نینبورگ آلمان به دنیا آمد. او در سال ۱۹۶۵ به ایران آمد تا به عنوان آموزگار در خانوادهای فرانسوی خدمت کند. علاقمندی او به زبان و ادبیات فارسی باعث شد تا در این رشته و در دانشگاه تهران ثبت نام کند. هرچند او تنها شش ماه در ایران بود اما در همین مدت توانست زبان فارسی را تا حدود زیادی بیاموزد.
پس از بازگشت به آلمان قصد داشت تا مطالعاتش را در حوزه زبان و ادبیات فارسی ادامه دهد، اما دانشگاه و یا موسسه آموزشی مناسبی در این زمینه نیافت. به ناچار به مطالعات زبان عربی روی آورد. وی با فراگیری زبان عربی، در زمینه مطالعات اسلامی، مطالعات و ادبیات سامی و زبانشناسی کلاسیک در گونیگن آلمان و دانشگاه بیتالمقدس تحصیل کرد و درجه دکتری خود را در سال ۱۹۷۲ از دانشگاه گونیگن کسب کرد.
وی سپس به دانشگاه مونیخ رفت و درجه دکترای علوم انسانی را نیز بدست آورد. او رساله دکترای خود را ترجمه کتابی عربی از ارسطو درباره فلسفه الهی انتخاب کرد، چرا که به گفته وی برخی نوشتههای ارسطو به زبان یونانی از بین رفته اما ترجمه آنها به عربی موجود بود. این نوشتهها توسط فیلسوفی به نام عبداللطیف بغدادی به عربی تفسیر و تلخیص شده بود. وی در آواخر دهه هفتاد میلادی رتبه استادی دانشگاه مونیخ را بدست آورد و رساله استادی خود را درباره ساختار سورههای مکی قرآن نوشت. این رساله که مهمترین اثر او نیز محسوب میشود نتیجه آموختههای قرآنی وی در فلسطین و نزد امام جماعت مسجدالاقصی بود. معروفترین استاد وی در مطالعات قرآنی، آنتوان اشپیتالر در دانشگاه مونیخ بوده است که خود از شاگردان پِرِتْسِل به شمار میرود.
آنجلیکا نویورت به عنوان استاد در دانشگاههای زیادی از جمله دانشگاه اردن، دانشگاه مونیخ، دانشگاه بامبرگ و دانشگاه عین شمس قاهره تدریس کرده است. همچنین از ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۹ مدیریت موسسه شرقشناسی جامعه آلمان شرقی را در استانبول و بیروت بر عهده داشت. زمینههای کاری وی به غیر از تدریس شامل تألیف و برگزاری کنفرانس و سخنرانی است. تالیفات او نخست در حوزه مطالعات قرآنی و تفسیری و سپس ادبیات معاصر عرب بهویژه شعر فلسطین است. تحقیقات اخیر نویورت بر روی ادبیات کلاسیک و مدرن عرب و قرآن در اواخر دوران باستان متمرکز است.
وی در سال ۲۰۰۸ از طرف دانشگاه بامبرگ دکترای افتخاری الهیات کاتولیک گرفت. در ۲۰۰۹ به عنوان یکی از اعضای آکادمی ملی علمی آلمان ( لئوپلدینا) و در ۲۰۱۱ به عنوان یکی از اعضای آکادمی آمریکایی علوم و هنر انتخاب شد. از دیگر افتخارات وی کسب جایزه زیگموند فروید برای انجام پژوهشهای قرآنی است.
کورپس کورانیکوم، پروژهای برای پاسخ به شبههافکنی مستشرقان
در حال حاضر، نویورت سرپرستی پروژه تحقیقاتی کورپس کورانیوم (Corpus Coranicum) را بر عهده دارد. این پروژه توسط آکادمی علوم انسانی برلین- براندنبورگ اجرا میشود و دارای چند بخش است. بخش نخست آن مربوط به مستندسازی متن قرآن است که در آن به بررسی نسخ خطی قرأن کریم و مصاحف چهار قرن اول اسلامی پرداخته میشود تا با مقایسه میان نسخ گوناگون و رسمالخط کوفی و حجازی به تاریخ واحدی برای تدوین قرآن رسید. کار این بخش تقریبا به اتمام رسیده است. بخش دیگر آن مربوط به مشاهده و مقایسه شباهتها و تفاوتهای میان سورههای قرآنی و متون کتابهای مقدس یهودیان و مسیحیان چون عهدین و مزامیر است. بخش سوم برای رسیدن به یک تفسیر واحد با توجه به برداشتهای مختلف، تحلیلهای انتقادی و نظرات قدیم و جدید تلاش میکند. آنگلیکا نویورت همچنین از سال ۱۹۹۱ تا امروز استاد مطالعات و ادبیات عربی دانشگاه فری (Freie University ) در برلین است.
تمرکز تحقیقات نویورت بر قرآن، تفاسیر آن و ادبیات عربی مدرن در مدیترانه شرقی، به ویژه اشعار و نثر نویسندگان فلسطینی در رابطه با منازعه اعراب و اسرائیل است. در سال ۲۰۱۱ او به عنوان عضو افتخاری آکادمی هنر و علوم آمریکا انتخاب شد. در سال ۲۰۱۲ دانشگاه ییل به او دکترای افتخاری مطالعات دینی اعطا کرد.در سال ۲۰۱۳، آکادمی زبان و شعر آلمان جایزه زیگموند فروید را برای تحقیقاتش در مورد قرآن به او اعطا کرد. همچنین در ژوئیه ۲۰۱۸ به عنوان عضو آکادمی بریتانیا انتخاب شد.
همان طور که ادوارد سعید میگوید، مطالعات غربیها معمولا از موضع استشراق است. استشراق یعنی بررسی فرهنگ «دیگری» به عنوان یک طردشده و تبعیدگشته. من میخواستم برخی از گامهای روشمندی را که در باب تورات و انجیل برداشته شده است در خصوص قرآن بردارم و بر آن تطبیق کنم، یعنی مطالعات نقادی متون مقدس. از طرف دیگر کمی پیش از آن، کتاب معروف ونزبرو با عنوان مطالعات قرآنی چاپ شده بود. این کتاب جهت دهنده همه دیگر پژوهشهای افراطی بعدی در پیرامون قرآن بوده است. این فرد این دیدگاه را شایع و منتشر کرد که قرآن هیچ اساس و پایهای ندارد و متن آن مورد شک و تردید است و چه بسا به زمانهای متأخر (چندین قرن پس از ظهور اسلام) برمیگردد. بنابراین بررسی چنین متنی خالی از فایده است. در چنین وضعیتی گرایش به مطالعات فیلولوژیک (فقه اللغه) تشدید شد. از آن زمان به بعد متن قرآن را با تفاسیر در هم آمیختند و گفتند که تفکیک میان متن و تفسیر وجود ندارد و قرآن با تفسیر در همان دوره متأخر شکل گرفته است. این عقیده هنوز نیز دست کم در دنیای انگلوساکسون (آمریکا و انگلیس) غالب و حاکم است. این کتاب بسان آتشفشانی بود که همه را تحت تأثیر خود قرار داد. امروزه در مجامع دانشگاهی آمریکا به صراحت تمام بر آن هستند که سخن ونزبرو درست است. از این به بعد، پژوهش های کلاسیک در باب قرآن مورد بی اعتنایی قرار گرفت.
به گفته وی بیشتر مقالات و کتابهایی که در غرب درباره قرآن نوشته میشود مبتنی بر فرضیههایی ضعیف و شاذ است، مثلا میگویند تدوین و شکلگیری قرآن در صدر اول صورت نگرفته، به دورههای متأخر برمیگردد. این نظریه جان ونزبروست که امروزه در آمریکا دیدگاه رایج و حاکم است. ما با مؤمنان به قرآن در این نظر همداستان هستیم که تکوّن قرآن در همان آغاز ظهور اسلام صورت گرفته است. ما باید دلائل و شواهد کافی را برای درستی این دیدگاه بیابیم. سکوت و بیتفاوتی خاصیتی ندارد. بیتفاوتی باعث رونق هرچه بیشتر مکتب ونزبرو میشود، خصوصاً با توجه به این که مراکز خاصی هستند که از این نوع پژوهشها پشتیبانی مالی میکنند. بخشی از پروژه ما گفتوگو با طرفداران این نظریه و کوشش برای قبولاندن دیدگاه درست به آنهاست و این که نظریه ونزبرو پایهای ندارد و از مبنای درستی برخوردار نیست و چه بسا عمدتاً به مقاصد و ذهنیت افراد برمیگردد تا روشهای معتبر علمی.
وی میگوید: هدف اخلاقی ما از این پروژه اثبات دیدگاه مقبول مسلمانان است. هدف دیگری هم وجود دارد و آن این که ما در اروپا در این گفتمانی که دنبال میکنیم کمشمار هستیم. ما در محیطی زندگی میکنیم که رئیس دولت ما اعلام میکند که اروپا قاره مسیحیان و یهودیان است. این شک برانگیز است. اگر اروپا بر پایه دیانت استوار است، خب اسلام هم یکی از ادیان است و اگر دین محور نیست بنابراین دلیلی برای ذکر ادیانی خاص وجود ندارد. اقلیت قابل توجهی از مسلمانان در آلمان حضور دارند و این میفهماند که اسلام یک واقعیت ملموس سرزمین ماست و قدرت و ارزش خود را داراست.
تأکید بر اهمیت دانش، ویژگی منحصر به فرد قرآن
نویورت تا کنون دهها مقاله ارزشمند و چندین کتاب منتشر کرده است که بیشتر آنها در زمینه مطالعات قرآنی و دینپژوهی بوده است. وی معتقد است که روایات بیان شده در قرآن با روایات موجود در فرهنگ اروپایی شباهت بسیار زیادی دارد. وی معتقد است که همه ادیان ابراهیمی از یک منشأ مشترک برخاستهاند اما این ریشههای مشترک در طول تاریخ دچار ابهام شده است.
نویورت درمورد ویژگیهای زبانی و شفاهی قرآن استدلال میکند که قرآن خطاب یکطرفه نیست، بلکه گفتگوی بین انسان و خداست. وی همچنین معتقد است که قرآن فقط یک کتاب حاوی اطلاعات نیست، بلکه دارای ویژگیهای شعری فراوانی است که همزمان پیامهای زیادی را منتقل میکند. او منحصر به فرد بودن قرآن را حاصل لایههای متعدد، ماهیت موزون، ویژگیهای بلاغی و قدرت ایمان در آن میداند و میگوید این کتاب نوعی معجزه از طریق زبان است.
این استاد برجسته در آثارش به اهمیت دانش و توصیه به آموختن در قرآن اشاره میکند و آن را ویژگی ممتاز این کتاب در مقایسه با تورات و انجیل میداند. او می گوید: در قرآن، زبان و خواندن ستوده شده است، طبیعتاً این به دانش مربوط میشود. زبان وسیله دانش است. به همین دلیل است در سنت اسلامی چنین تأکیدی بر کسب دانش وجود دارد. او افزود که این تمرکز بر دانش چیزی است که در تورات و انجیل دیده نمیشود.
نوویرت در مورد تفاوتهای قرآن، انجیل و تورات، استدلال میکند که دیدگاه قرآن در مورد نجات متفاوت است. قرآن، نجات را فقط به پیروان دین اسلام محدود نمیکند، بلکه هر فردی که از الگوهای خاصی پیروی کند میتواند به نجات برسد. هر فردی مسئول اعمال خود است و با انجام وظایف شرعی با خالق رابطه برقرار میکند.
نویورت معتقد است هرگز در تاریخ اسلام یک جنبش سکولاریزاسیون جامع وجود نداشته است، زیرا در این دین به امور قدسی و دنیوی به طور هماهنگ در کنار هم توجه شده است و بنابراین نیازی به سکولاریسم نبوده است. او همچنین این عقیده را که جهان اسلام عقب مانده است یا اینکه جهان غرب از جهان اسلام جلوتر است را رد میکند.
نویورت استدلال میکند که قرآن با برابری زن و مرد از نظر موقعیت معنوی آنها در برابر خداوند، گامی انقلابی و رو به جلو برداشت. این واقعاً برای آن زمان منحصر به فرد بود، زمانی که در عصر جاهلیت برابری جنسیتی غیرقابل تصور بود. او میافزاید که زنان در مقایسه با دوران پیش از اسلام از حقوق بیشتری برخوردار شدند.
آثار ارزشمند نویورت در زمینه مطالعات قرآنی
مهمترین اثر قرآنی نویورت کتاب «مطالعات قرآنی امروز» ویرایش مشترک وی و مایکل سلز است که در سال ۲۰۱۹ در ۳۷۲ صفحه از سوی انتشارات راتلج منتشر شده است.
در «مطالعات قرآنی امروز» متخصصان حوزه مطالعات اسلامی گردهم آمدهاند تا مقالاتی را ارائه دهند که بیانگر عمق و گستردگی مطالعات قرآنی است. آنجلیکا نویورت، استاد ممتاز بازنشسته مطالعات عرب دانشگاه آزاد برلین، مایکل سلز، استاد تاریخ و ادبیات اسلام و ادبیات تطبیقی دانشگاه شیکاگو و دیگر نویسندگان این مجموعه، با تلفیق وجوه نظری و روششناختی با قرائت قرآن، به بررسی بخشهای ویژه، مضامین و مسائل موجود در آن میپردازند و به چالشهایی که امروزه در زمینه مطالعات قرآنی وجود دارد، ورود میکنند.
فصول این کتاب در سه بخش تنظیم شده است:
۱) شخصیتهای خاص حاضر در قرآن
۲) تحلیل چند سوره مشخص
۳) نمایش «دیگری»های قرآن.
در این کتاب ابعاد درونی و گاهنگاری داخلی قرآن به عنوان یک متن، گفتوگوهای احتمالی این متن با سنتهای مرتبط با کتاب مقدس و غیر آن در دوران باستان متأخر، و نقش آن به عنوان متن مقدس در تفسیر و قرائت مدرن بررسی میشود.
برخی از مقالات موجود در «مطالعات قرآنی امروز» عبارتند از «نشان یونس؛ دگرگونی و تفسیر روایت یونس در قرآن»، «سنت پیامبران ما؛ پارادایم قرآن برای رسولان و پیامبر، خوانشی از سوره شعراء»، «مطالعات قرآنی و فلسفه تاریخی- انتقادی»، «بازتفسیر انتقادات قرآن به دیگر ادیان» و «قرآن در میان مسیحیت و یهودیت ربانی».
کتاب دیگر وی با عنوان «مروری بر تركيب سورههای مكی» مشهور به يكی از مهمترين آثار نویسندگان اروپایی در مطالعات اسلامی تبديل شد. از دیگر آثار این قرآنپژوه برجسته، شکل و ساختار قرآن، سبکشناسی گونههای مکی، خاستگاههای هنر در دین: تصاویر و استعارات در آیات آغازین- سور مکی، مروری بر تركيب سورههای مكی، قرآن در دوران اواخر باستان، کتب مقدس شفاهی موجود: داستان گوساله سامری در قرآن و متون فرعی آن در انجیل، دگرگونی مذهبی در اواخر دوران باستان: از نسبشناسی قبیلهای تا عهد و پیمان الهی، کتاب مقدس، شعر و تشکیل امت، قرآن و دوره اواخر باستان، است.
برخی از آثار دیگر وی که به زبان انگلیسی و آلمانی منتشر شدهاند عبارتند از:
The Qur’an and Late Antiquity: A Shared Heritage. (۲۰۱۹). Oxford: Oxford University Press
Neuwirth, Angelika; Sinai, Nicolai; Marx, Michael (۲۰۱۰). The Quran in context: historical and literary investigations into the Quranic milieu. Leiden: Brill.
Scripture, Poetry and the Making of a Community: Reading the Qur’an as a Literary Text. Oxford: OUP
. Der Koran. Handkommentar mit Übersetzung. Berlin: Insel Verlag. (The Qur’ān: A Hand-Commentary with German Translation.) Five volumes planned:
Band ۱: Frühmekkanische Suren. Poetische Prophetie. Berlin: Insel Verlag. (Volume ۱: Early Meccan Suras. Poetic Prophecy)
. Band ۲/۱: Frühmittelmekkanische Suren. Das neue Gottesvolk. Berlin: Insel Verlag. (Volume ۲/۱: Early Middle Meccan Suras. The New People of God.)
گزارش از محسن حدادی
انتهای پیام
منبع: ایکنا
