بازدیدها: 14
دلالت آیه مباهله بر فضیلیت و برتری اهل بیت علیهم السلام، از باور های شیعه و اهل سنت می باشد. ابن تیمیه، با نزول آیه مباهله در شان اهل بیت، مخالفت کرده و شبهاتی مطرح می کند و بر فرض نزول، آن را فضیلتی براي اهل بیت علیهم السلام به حساب نمی آورد. عداوت و دشمنی او نسبت به اهل بیت پیامبر بر کسی پوشیده نیست. این رویکرد ابن تیمیه در آثارش به وضوح مشاهده می شود. مسلمانان با این دیدگاه ابن تیمیه به شدت مخالفت کرده و به این شبهات پاسخ داده اند.
آیه مباهله
- آیه مباهله، مناظره‌ای بین پیامبر اسلام و مسیحیان نجران می باشد.
- مفسران شیعه و برخی از اهل سنت این آیه را از فضائل اصحاب کساء، خصوصا امام علی علیه السلام دانسته‌اند.
- بنابر تفاسیر، امام علی علیه السلام در این آیه، به منزله نَفْس و جان پیامبر معرفی شده است.
- خداوند می فرماید: «فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل‌لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ»؛ «هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن‌گاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.[1]
- هنگامی که این آیه نازل شد: رسول خدا، علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام را خواست وعرض کرد: بارالها! اینان اهل من هستند.[2]
مخالفت ابن تیمیه با نزول آیه مباهله در شأن اهل بیت علیهم السلام
الف) کسی با پیامبر صلی االله علیه وآله مساوي نیست
- از جمله ادعاها و شبهه ابن تیمیه، ذیل آیه مباهله، این است که می گوید:
- «هیچ کس مساوي با رسول خدا صلی االله علیه وآله در فضایل نیست، نه علی ونه غیر او».[3]
پاسخ
- اولا: بر طبق حدیث منزلت امـام علی علیه السـلام در تمـام کمالات و قابلیت ها، هماننـد رسول خدا صـلی االله علیه وآله است و اگر قرار بود بعـد از ایشان پیامبري باشد جز امام علی علیه السـلام، کسی دیگر قابلیت این مقام را نداشت.
- حدیث منزلت روایتی است که، جایگاه امام علی علیه السـلام را نسبت به پیامبر اکرم صلی االله علیه وآله، همانند جایگاه هارون نسبت به حضرت موسی معرفی می‌کند.
- این حدیث، از احادیث مشهور نبوی و مورد قبول عالمان شیعه و اهل سنت است.
- دوما: پیامبر «صلی الله علیه وآله»، خطاب به امام علی علیه السـلام فرمود: «من از خـدا چیزي نخواستم جز آن که مثل آن را از خداوند براي تو درخواست نمودم. و از خداونـد چیزي درخواست ننمودم مگر آن که خـدا به من عطا نمود، جز آن که به من خبر داده شـد که بعـد از تو پیامبري نخواهد بود».[4]
- نیز رسول خدا فرمود: «علی از من و من از اویم و او ولی شما بعد از من است».[5]
ب) واژه «انفسنا» در آیه مباهله دلالت بر مساوات نمی کند
- ابن تیمیه می گوید: «کلمه (انفس) در لغت عرب بر مسـاوات دلالت نـدارد بلکه مقصود آن، نزدیکـان و اقرباء انسان است».
- او برای این ادعای خود از آیاتی دلیل می آورد که در آن ها لفظ (انفس) به کار رفته، ولی دلالت بر مساوات ندارد؛ از قبیل: «لَولا ِإذ سِمعتُموه َظن الْمؤمنُون َوالْمؤ منا ُت بِأنْفسهم َخیْرا»[6]؛ «چرا هنگامی که این (تهمت) را شنیدید، مردان و زنان با ایمان نسبت به خود (و کسی که همچون خود آن ها بود) گمان خیر نبردند».[7]
پاسخ
- اولا در برخی آیات (انفس) به معنای اقرباء بکار نرفته است، بنابراین نمی توان در همه جـا ادعا کرد که (انفس) به معناي اقرباء است.
- خداوند متعال می فرماید:«یا َأ ُّیها الَّذین آمنُوا قُوا َأنْفسکم َوأهلِیکم نارا»؛[8] «ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتش حفظ کنید».
- نیز می فرماید: « الَّذین َخسـروا َأنْفسهم وأهلِیهم»؛[9] «کسانی که به خویشتن و خانواده شان زیان رسانـده اند».
- در مورد آیه مباهله نیز این چنین است؛ در این دو آیه، (انفس)، در نفس انسان به معناي حقیقی آن به کار رفته است، ولی در آیه مباهله معنای مجازی آن منظور است؛ یعنی امام علی علیه السـلام به منزله پیامبر صلی الله علیه وآله در جمیع فضایل است، نه این که نفس پیامبر باشد.
- دوما: از آیه مباهله چنین استفاده می شود که خداوند پیامبرش را خطاب کرده می فرماید: اي محمـد! خـود را براي مبـاهله بیـاور و پیـامبر در آن موقـف علی علیه السـلام را براي مبـاهله آورد.
ج) دعای پیامبر به تنهایی کافی است
- یکی دیگر از شبهات ابن تیمیه، در ذیل آیه مباهله:
- «این که این چهار نفر را پیامبر صلی االله علیه وآله همراه خود آورد مقصود اجابت دعا نبوده؛ زیرا دعاي پیامبر صلی االله علیه وآله به تنهایی کافی بود».[10]
در پاسخ به این شبهه باید گفت:
- اولا: دعای پیامبر به تنهایی کافی نبوده زیرا خداوند تعالی از پیامبر خود خواست تا، از نصارا بخواهد که این افراد را نیز بیاورند. و اگر وجود آن ها در مبـاهله تاثیر گذار نبود، احتیـاجی به چنین دعوتی نبود، به خصوص این که در آخر آیه می فرماید: « ثُم َنبْتهـل»؛ «سـپس همگی با هم مباهله کنیم».
- دوما: این سخن ابن تیمیه در مقابل نص صریح است؛ زیرا مطابق برخی از روایات پیامبر صـلی االله علیه وآله فرمود: «إذا أنا دعوت فأمنوا»؛ «هر گاه من دعا کردم شما آمین بگویید».[11] و این دلالت بر این دارد که آمین آن ها در اجابت دعاي پیامبر بی تأثیر نبوده است.
د) کلمه انفسنا اختصاص به حضرت علی «علیه السلام» ندارد
- او می گوید: «کلمه (أنْفسنا)، اختصاص به علی علیه السلام ندارد؛ زیرا به صیغه جمع آمده است».[12]
پاسخ
- اولا: عرب بنا به دلایلی مثل تعظیم، لفظ جمع را برای مفرد به کار می برد و در قرآن نیز چنین استعمالی را زیاد مشاهده می کنیم.
- این که انفسنا جمع آورده شده به جهت این است که هر کدام از طرفین مباهله، خواص از اهل بیت خود را بیاورند و فرقی نمی کند افراد متعدد باشد یا خیر.
ه) مقصود از (انفسنا) شخص پیامبر صلی االله علیه وآله است
- او همچنین می گویـد:
- «مقصود از (أنْفسنا) در آیه مباهله شـخص پیامبر صـلی االله علیه وآله است؛ یعنی هنگام مباهله باید خود و فرزندان و زن هاي خود را بیاورید».[13]
پاسخ
- اولا: این اجتهاد ابن تیمیه در مقابل نص قرار می گیرد؛ زیرا مطابق روایات صـحیحه، پیامبر اکرم صـلی االله علیه وآله براي مباهله، امام حسن و امام حسـین علیهما السـلام را که مصـداق (أبْناءنا) بود، و نیز حضـرت زهرا علیها السـلام را که مصداق ( نِساءنا) بود، و نیز حضرت علی علیه السلام را که مصداق ( أنْفسنا) بود، آورد. مقصود از (أنْفسنا) خود پیامبر نمی تواند باشد، چرا که پیامبر صلی االله علیه وآله، علی علیه السلام را با خود به همراه آورد.
- دوما: بر طبق این نظر ابن تیمیه، لازم است دعوت کننده و دعوت شده یکی باشـند که این قطعا باطل است؛ زیرا هیچگاه انسان خودش را دعوت نمی کند.
- سوما: در صـورت درست بـودن این احتمـال، لازم می آیـد که کلمه (َأنْفسـنا و َأنْفسـکم)، در آیه زیـادي باشـد؛ زیرا شـخص پیامبر صلی االله علیه وآله داخل در جمله (َتعالَوا ندع …) است.
- علاوه بر این، انسان هیـچ گاه خودش را دعوت نمی کنـد، مگر آن که به صورت مجازی اینچنین باشد.[14]
- از طرفی این اشکال، در حقیقت اجتهاد در مقابل نصوص صحیح است که مقصود از (أنْفَسنا) را امام علی علیه السلام می داند.
پی نوشت:
[1]. سوره آل عمران،۶۱
[2]. صحیح مسلم، ج7، ص120
[3]. منهاج السنه، ج ،7ص 122
[4]. کنز العمال، ج ،6ص 4
[5]. مسند احمد، ج ،1ص 3و 15
[6]. سوره نور، آیه 12
[7]. منهاج السنه، ج ،7ص 130 – 122
[8]. سوره تحریم، آیه 6
[9]. سوره زمر، آیه 15؛ سوره شوري، آیه 4
[10]. منهاج السنه، ج ،7ص 130
[11]. تفسیر کشاف، زمخشري، ج ،1ص 369؛ تفسیر مراغی، ج ،3ص 175
[12]. منهاج السنه، ج ،7ص 122-130
[13]. همان
[14]. حاشیه شیخ زاده بر تفسیر بیضاوي، ج ،1ص 634
منبع:
سلفی گری و پاسخ به شبهات، علی اصغر رضوانی
