بازدیدها: 8

 

ارباب جمشید جمشیدیان زرتشتی و انقلاب مشروطه

 

ارباب جمشید جمشیدیان که قرابت و نزدیکی قابل توجهی با دربار شاهان قاجار داشت، در ابتدای تلاش مشروطه خواهان برای برپایی انقلاب مشروطه از کمک به آن ها سر باز می زد. اما برخی بر این باورند که به تدریج رویکرد خود را تغییر داد و به حمایت از انقلاب پرداخت.

 

 

ارباب جمشید جمشیدیان و حمایت از انقلاب مشروطه

 

بسیاری از محققین حوزه تاریخ معاصر بر این عقیده اند که ارباب جمشیدیان با مشروطه خواهان همراه نبود. به عنوان مثال، در ماجرای هجرت کبرای علما به قم، حاضر نشد تا به هیچ وجه کمکی به این اعتراض داشته باشد. این بخش از پژوهش گران معتقدند، احتمالاً این عدم همکاری جمشیدیان با انقلاب مشروطه به این دلیل بود که به پیروزی مشروطه خواهان امیدی نداشت. چرا که جمشیدیان، چندان اهل سیاست نبود و بیشتر از هر چیز، مسائل اقتصادی و تجارت را در اولویت قرار می داد.

اما در این میان، برخی دیگر از محققین حوزه تاریخ معاصر، از جمله کاتوزیان و شهمردان بر این باوردند که ارباب جمشید، کمک های شایانی به انقلاب داشت و از آن حمایت می کرد. به عقیده این افراد، جمشیدیان، پارک جمشید آباد یا جمال زاده کنونی را زمان ورود ستارخان و باقرخان و شاهسون ها، محل سکونت و پذیرایی از آن ها قرار داد. همچنین، کمک های مالی فراوانی نیز در این میان تقدیم مشروطه خواهان نمود که از جمله آن می توان به پرداخت بیست هزار تومان برای حمایت از انقلاب اشاره نمود. یا در زمان تحصن بازاریان تهران در سفارت انگلیس در حمایت از انقلاب مشروطه، مبلغ هشت هزار تومان به حاج محمدتقی بنکدار داد تا برای تأمین هزینه های تحصن کنندگان مورد استفاده قرار دهند. (1)

علاوه براین، این گروه از پژوهش گران معتقدند که در زمان درگیری مشروطه خواهان با نیروهای حامی شاه، به دستور ارباب جمشیدیان، اسلحه و مهمات را در عدل های پارچه و پنبه جاسازی می کردند و از بوشهر به تهران می فرستادند. (2)

البته توجه به این نکته ضروری است که این احتمال وجود دارد که ارباب جمشیدیان به دلیل روابط حسنه خود با درباریان و شاهان قاجار، در ابتدا برای حمایت از انقلاب مشروطه علاقه ای نشان نمی داد. چرا که این تاجر زرتشتی هم به سبب حمایت انگلیسی ها از زرتشتیانی که محب بهاء (3) بودند و هم به دلیل پیوندهایی قوی که با دربار قاجارداشت، از جایگاه برجسته ای برخوردار بود. اما از سوی دیگر، با توجه به روابط تنگاتنگ ارباب جمشید با پارسیان هند (3)، احتمالاً در میانه راه، رویکرد خود را تغییر داد. شاهد این که دست کم این مسئله قطعی است که پس از پیروزی انقلاب، ارباب جمشید به عنوان اولین نماینده زرتشتیان در مجلس اول انتخاب شد.

دلیل تغییر نظر احتمالی ارباب جمشیدیان این است که پارسیان هند و نمایندگان آن ها در ایران، اگر چه در ظاهر به دنبال افزایش رفاه حال هم کیشان زرتشتی خود بودند، اما در حقیقت، خواسته یا ناخواسته، به سبب حمایت های همه جانبه انگلستان از آن ها، در زمین دولت بریتانیا بازی می کردند. به بیان روشن تر، تغییر جهت ناگهانی ارباب جمشید، به نظر تنها با اطلاع از رویکرد دولت بریتانیا در قبال مشروطه توجیه می شود. انگلیس، علیرغم مخالفت شدید با برپایی انقلاب مشروطه در ایران، برای ممانعت از ورود روسیه تزاری به هند، نیاز داشت جای پای خود را در ایران محکم کند. از این رو به حمایت ظاهری از مشروطه خواهان پرداخت.

در حقیقت، حمایت از مشروطه توسط انگلیس تنها به این دلیل بود که دست روسیه را از ایران کوتاه می نمود. شاهد این امر این که:

بعدها و با تضعیف جایگاه روسیه در ایران، بریتانیایی که خود را حامی مشروطه نشان می داد، به یکباره دست به کودتا زد و دیکتاتوری پهلوی را که بارها اسفبارتر از استبداد قاجار بود در ایران رقم زد.

 

موضوعات مرتبط:

ارباب جمشید جمشیدیان زرتشتی و انقلاب مشروطه (بخش اول)

ارباب جمشید جمشیدیان زرتشتی و انقلاب مشروطه (بخش دوم)

ثنویت در گات ها (بخش اول)

اردشیرجی ریپورتر و جامعه زرتشتی ایران (بخش اول)

 

پی نوشت ها:

1) کاتوزیان تهرانی، محمدعلی (1379)، مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشار، ص 209-210. ؛  شهمردان، رشید (1363)، تاریخ زرتشتیان، فرزانگان زرتشتی، تهران، نشر فروهر، ص 440.

2) همان.

3) میرزا حسینعلی نوری ملقب به بهاء الله، بنیان گذار فرقه بهائیت است. دولت انگلیس در عصر قاجار تلاش می نمود تا با ایجاد پیوند میان اقلیت های دینی و بهائیت، جایگاهی مستحکم برای این فرقه به وجود آورد. از این رو، به حمایت از افرادی می پرداخت که یا به فرقه بهائیت در می آمدند و یا با بهائیان، رابطه ای حسنه داشتند.

پارسیان هند، گروهی از زرتشتیان هستند که قرن ها پیش، به دلیل مناسبات گسترده تجاری و اجتماعی بین ایران و هندوستان، به این کشور مهاجرت نمودند.

 

منابع:

• تشکری بافقی، ع. (1389)، نهاد صرافی و کارکرد تجارتخانه جمشیدیان در دوره قاجار، تاریخ ایران، شماره 5/64، بهار، ص 1-25
• اسماعیلی، م. (1387)، انگلستان و گسترش فرقه بهائیت در ایران (با تأکید بر عصر پهلوى)، تاریخ پژوهان، شماره شانزدهم
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج (1389)، تجارت خانه های زرتشتیان در دوره قاجار، پژوهش های تاریخی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دوره جدید، سال دوم، شماره چهارم، ص 15-34
• حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عهد قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، تابستان، ص 27-52
• حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، فصل نامه تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 1-26

 

نویسنده: زهرا کامکار