بازدیدها: 47

 

ارباب جمشید جمشیدیان زرتشتی و انقلاب مشروطه

 

ارباب جمشید جمشیدیان، یکی از بزرگان جامعه زرتشتی است که در انقلاب مشروطه، نقش پررنگی داشت. جمشیدیان که ارتباط های تنگاتنگی با دربار مظفرالدین شاه قاجار داشت، در ابتدا برای ورود به جریانات انقلاب مشروطه، مردد بود. اما از آن جا که منافع انگلستان در تقابل با روسیه تزاری، در ایجاد این انقلاب بود، به اجبار، مواضع جمشیدیان نیز تغییر نمود و حامی مشروطه خواهان شد.

 

 

ارباب جمشید جمشیدیان

 

جمشید در سال 1229 هجری شمسی، مصدف با 1267 هجری قمری در شهر یزد، در خانواده ای زرتشتی به دنیا آمد. پدرش او را در یازده سالگی به ارباب رستم مهربان سپرد تا در تجارتخانه وی کار کند. جمشیدیان تا بیست سالگی در تجارتخانه ارباب رستم مشغول به کار بود، اما پس از آن، تجارتخانه ای در بندرعباس و بروجرد برای خود ایجاد کرد. در آن زمان، به دستور انگلیس، اصرار نمایندگان پارسیان هند در ایران بر این بود که زرتشتیان به تهران مهاجرت نمایند. شاید این اصرار به دلیل اهمیت پایتخت، آزادی های بیشتر زرتشتیان در این شهر به سبب دوری از بزرگان دینی و سنت های زرتشتی و مهم تر از آن، تلاش پارسیان برای برقراری پیوندهای مستحکم بین جامعه زرتشتی ایران و فرقه بهائیت صورت می پذیرفت.

دولت بریتانیا که در آن زمان، هند را در اشغال خود در آورده بود، نیاز داشت برای ممانعت از ورود روسیه تزاری به هندوستان، دروازه هند، یعنی ایران را در دست بگیرد. از این رو، از طریق پارسیان هند، شروع به تبلیغ برای پیوستن اقلیت های دینی، از جمله جامعه زرتشتی ایران به فرقه بهائیت نمود. چرا که فرقه بهائیت، فرقه ای بود که پیوندی عمیق با سیاست های نظام سرمایه داری داشت و از این رو در نگاه انگلیسی ها، ابزاری مناسب برای حذف کیش ها و آیین های دیگر، خصوصاً اسلام به شمار می رفت. بر این اساس، پارسیان هند به عنوان نمایندگان دولت انگلستان، تجارت بین جنوب ایران و هند را آغاز نمودند و در این راه، خدمات ویژه ای را در اختیار اقلیت ها، خصوصاً زرتشتیان قرار دادند.

بنابراین، در عصر قاجار، در بازار تهران، هم حرفه های مختلف جایگاه خاصی یافت و هم اقلیت های دینی از نقش برجسته ای برخوردار بودند. به عنوان مثال، ارمنیان، کاروان سرای مخصوص به خود را داشتند و زرتشتی ها نیز “در سرای درازی داد و ستد می کردند، که بالای سر در اغلب دکان های آن، تصاویری از صحنه های شاهنامه فردوسی نقاشی شده بود” (2). همین امر سبب رشد ناگهانی ارباب جمشید جمشیدیان شد، به وی قدرتی قابل توجه داد و او را به دربار نزدیک کرد.

به هر ترتیب، دلایل متعدد، سبب ورود ارباب جمشید جمشیدیان در سال 1290 هجری قمری به تهران شد. او در سرای مشیرخلوت، حجره ای برای خود دست و پا نمود و به تجارت، صرافی و بانک داری مشغول شد. حمایت های همه جانبه انگلیس از جمشیدیان، در کنار تلاش های او سبب شد تا در 12 شهر دیگر و همچنین بغداد، بمبئی، کلکته و پاریس، شعبات تجارتخانه خود را تأسیس نماید.

ارباب جمشید در سال های 1308 و 1309 هجری قمری به عنوان تاجری معتبر با ناصرالدین شاه قاجار ارتباط پیدا کرد و به دربار او راه یافت. این آغاز خدمات ارباب جمشیدیان به شاهان قاجار و درباریان آن ها بود. از این میان می توان به جمشید آباد یا جمال زاده کنونی اشاره نمود. این مکان از املاک جمشید به حساب می آمد که او به عنوان تفرجگاه، در اختیار مظفرالدین شاه قاجار و درباریان وی قرار می داد. هر بار نیز که مظفرالدین شاه به آن جا می رفت، جمشید به او سینی اشرفی تقدیم می کرد.

بنابراین، جمشید ارتباطات قابل توجهی با دربار شاهان قاجار داشت. اندرو جکسون در این رابطه می نویسد:

” (جمشید) در دربار سلطنتی ایران صاحب نفوذ و به رسمیت شناخته شده است. نزدیکی او با دربار باعث جلوگیری از فشار هیأت حاکمه به زرتشتیان است. چرا که عرایض و شکایات آن ها را به نظر شاهنشاه می رساند“. (3)

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

نقش ارباب جمشید جمشیدیان زرتشتی در انقلاب مشروطه (بخش دوم)

اردشیرجی ریپورتر و جامعه زرتشتی ایران (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)

 

پی نوشت ها:

1) پارسیان هند، گروهی از زرتشتیان هستند که قرن ها پیش، به دلیل مناسبات گسترده تجاری و اجتماعی بین ایران و هندوستان، به این کشور مهاجرت نمودند.

2) اورسل، ارنست (1382)، سفرنامه قفقاز و ایران، سعیدی، علی اصغر (مترجم)، تهران، پژوهش گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 136.

3) جکسون، ویلیامیز (1352)، سفرنامه جکسون، امیری، منوچهر و بدره ای، فریدون (مترجم)، تهران، انتشارات خوارزمی، ص 426.

 

منابع:

• تشکری بافقی، ع. (1389)، نهاد صرافی و کارکرد تجارتخانه جمشیدیان در دوره قاجار، تاریخ ایران، شماره 5/64، بهار، ص 1-25
• اسماعیلی، م. (1387)، انگلستان و گسترش فرقه بهائیت در ایران (با تأکید بر عصر پهلوى)، تاریخ پژوهان، شماره شانزدهم
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج (1389)، تجارت خانه های زرتشتیان در دوره قاجار، پژوهش های تاریخی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره جدید، سال دوم، شماره چهارم، ص 15-34
• حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عهد قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، تابستان، ص 27-52
• حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، فصل نامه تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 1-26

 

نویسنده: زهرا کامکار