بازدیدها: 4

 

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار

 

بی تردید اگر نتوان دست های پنهان انگلیس را تنها عامل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار نامید، دست کم باید آن را به عنوان اصلی ترین عامل معرفی نمود. در این میان اما، این کار از طریق پارسیان هند صورت می پذیرفت. پارسیانی که با ورود دولت بریتانیا به کشور پهناور هند و اشغال این سرزمین توسط آن ها، به یکباره به قطبی اقتصادی در هندوستان تبدیل شدند. تعاملات وسیع و ارتباطات گسترده پارسیان هند با انگلستان چیزی نیست که نیاز به اثبات داشته باشد؛ چرا که تاریخ به روشنی به آن گواهی می دهد. اما آن چه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، شناخت عاملان انگلیس است که به نام پارسیان و با ادعای کمک به هم کیشان خود وارد ایران شدند.

 

 

انگلستان، عامل اصلی ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان

 

مانکجی لیمجی هاتریای ایرانی تبار، از پارسیان هند و تبعه انگلیس یکی از عوامل اصلی بریتانیا در ایران به شمار می آید. وی که به گواهی اسناد موجود با سفارش نامه های انگلستان وارد ایران شد، سرباز ارتش ملکه انگلیس به شمار می آید. اما عجیب این که با وجود سال ها خدمت مانکجی در ارتش بریتانیا و ورود او به عنوان مأمور این کشور به ایران، برخی هنوز هم او را فردی تصور می کنند که برای خدمت گزاری به هم کیشان خود قدم به ایران گذارد.

 

 

مانکجی لیمجی هاتریا و خدمت به بهائیت

 

زرتشتیان ایران، سال هاست که یاد مانکجی لیمجی را گرامی می دارند. این در حالی است که عملکرد مانکجی در زمان خود در جهت ایجاد ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان و بهائی نمودن پیروان آیین زرتشت به قدری خشم جامعه زرتشتی را برانگیخت که نامه های اعتراض آمیزی نوشتند و همین امر سبب شد تا پارسیان هند، دیگر مبالغی در جهت کمک به مدرسه یزد ارسال نکنند. (1)

 

مانکجی در یزد، کرمان و تهران به اسم خدمت به هم کیشان زرتشتی اش، مدارس متعدد ساخت. مری بویس در تأیید این مسئله می نویسد:

” تا سال 1882 در تهران، کرمان و یزد و توابع آن، دقیقاً دوازده مدرسه ویژه زرتشتیان وجود داشت“. (2)

 

در حقیقت، مهم ترین خدمات ظاهری مانکجی به زرتشتیان ایران که مکرر نقل می گردد، یکی همین ساخت مدرسه است و دیگری تلاش برای حذف قانون دریافت جزیه از جامعه زرتشتی ایران در زمان قاجار. اما زمانی که این خدمات را در کنار عملکرد وی در مدارس قرار می دهیم، نتیجه جالبی آشکار می شود.

 

مانکجی لیمجی انگلیسی، در مدارسی که به نام زرتشتیان و با هدایای پارسیان هند تأسیس می نمود، معلمان بهائی را استخدام می کرد. حتی منشی وی در این مدارس، یکی از سران و مبلغین برجسته بهائی، یعنی میرزا ابوالفضل گلپایگانی بود که خدمات گسترده ای به بهائیت داشته است. (3)

 

همین امر سبب ایجاد ارتباط و پیوندهایی میان زرتشتیان و بهائیان در دوران قاجار شد. بنابراین، در این زمان، افراد زیادی به بهائیت گرویدند و برخی نیز محب این فرقه شدند. بخشی از این افراد که اغلب از شاگردان مدارس مانکجی نیز بودند، پس از مرگ وی، «انجمن ناصری» را برای به حاشیه راندن موبدان و دستوران تشکیل دادند. چرا که روحانیون زرتشتی مخالف تبلیغات مانکجی در جهت بهائی نمودن پیروان زرتشت بودند و در مقابل این عمل اعتراض می کردند. از جمله این افراد می توان به ارباب گودرز مهربان، خسرو مهربان آله آبادی، جوانمرد شیرمرد، کیخسرو خداد، ملا بهرام اختر خاوری، دینیار بهرام کلانتر، استاد کیومرث وفادار خرمشاهی، ماستر خدابخش، رستم خدامراد، سروش بهمن نوذر، بهمن جمشید، اشاره نمود. (4)

 

بر این اساس است که سوزان استایلز، خدمات گسترده مانکجی انگلیسی را یکی از عوامل مهم در ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان و همچنین بهائی شدن آن ها می داند:

” همه نوآئینان اولیه زردشتی از میان قشر سرآمد تحصیل کرده ای بودند که اصلاحات مانکجی، رشد روابط تجاری با بمبئی، و شرایط در حال تحول داخل ایران همگی با هم بوجود آورده بود“. (5)

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش دوم)

گناه در کیش زرتشت

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش سوم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش پنجم)

منجی در آیین زرتشت (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش ششم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هفتم)

آموزه های دینی زرتشت (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هشتم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش نهم)

 

پی نوشت ها:

1) هاشمیان، ه. (1389)، استفتائات مانکجی از آیت‌الله شیخ ‌مرتضی ‌انصاری، پیام بهارستان، سمال دوم، شماره هفتم، ص 465-482.

2) بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم.

3) مهراب خانی، روح الله، شرح‌ احوال‌ ميرزا ابوالفضائل، ، با مقدمه‌ عبدالحميد اشراق‌ خاوری، مطبوعات‌ امری، ص‌ 55-57.

4) سلیمانی اردکانی، عزیزالله (1326)، مصابیح هدایت، ص 404-406.

5) استیالز، سوزان (1375)، ایمان زرتشتیان به دیانت بهائی، ذبیحی، سیامک (مترجم)

 

منابع:

• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
• حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
• یاحقی، م.، آدینه کلات، ف. (1386)، زمینه های اجتماعی فروپاشی حکومت ساسانی بر اساس شاهنامه فردوسی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال شانزدهم، شماره شصتم، ص 155-176
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
• بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم

 

نویسنده: زهرا کامکار