بازدیدها: 13
مهدویت؛ باور مذهبی یا واقعیت تاریخی؟!
اصالت یک باور از راه های متعددی قابل شناسایی و تشخیص است. در اندیشه اسلامی، طرح یک مسئله در قرآن و روایات و تأیید عقل، گویای اصالت آن است. آموزه مهدویت یک باور مذهبی است که علاوه بر داشتن اصالت، با واقعیت تاریخی نیز منطبق می باشد؛ یکی از نشانه های آن این است که در طول چهارده قرن تاریخ اسلام، باور مهدویت، بازتاب های مختلفی در میان اندیشمندان و مسلمانان داشته و به عنوان یکی از دغدغه های اساسی انسان مسلمان به شمار می آید. اگر چه در طول تاریخ ادعاهای مختلفی از سوی جریان های درون شیعی و برون مذهبی در مسئله مهدویت وجود داشته، اما وجود عناصر و شواهدی در همین ادعاها نیز، اصالت این باور و نهادینه شدن اصول اصلی آن در اذهان جامع شیعه را نشان می دهد.
مهدویت واقعیت تاریخی
مدعیان زیادی در طول تاریخ با استفاده از این عنوان، گرایش های مهدی خواهی مردم را به سوی خویش جلب نموده اند، اما به نظر می رسد می توان دو مفطع تاریخی را برای نشان دادن اصول و ضوابطی در شناخت جریان های مدعی مهدویت در جامعه در نظر گرفت:
مقطع نخست تاریخی، عباسیان و سیاستی که آن ها برای پیشبرد اهداف خودشان داشتند؛ عباسیان برای مصداق سازی در مفهوم مهدویت، در باورهای مردم تلاش می کردند.
مقطع دیگر، بازتاب مهدویت و باور به آن، پس از دوره غیبت است؛ گزارش های تاریخی این دوره نیز گویای پذیرش و باور قاعده مند مهدویت در میان جامعه شیعه است به گونه ای که شیعیان در این دوره، سیزده گونه تبیین از جریان امامت و مسئله جانشینی امام عسکری(علیه السلام) داشته اند.(1)
اگرچه این رخداد در دیدگاه مخالفان، عامل تزلزل شیعه شناخته شده است، اما همین امر به استحکام عقیده شیعه و رشد فکری شیعه در طول تاریخ و توانمندی مقاله با شبهات نیز شده است.(2)
هویت بخشی مهدویت در اندیشه شیعه
هویت مهدویت در اسلام به صورت مشخص تشریح شده است و شیعیان در طول تاریخ، این هویت را زنده نگه داشته اند، اما افرادی مانند دارمستتر، ایگناس گلد زیهر، فان فلوتن و مارگلیوث، در تحلیل مهدویت از روش تاریخی صرف استفاده کرده و می گویند: مهدویت امری ساختگی و معلول شرایط سیاسی و اجتماعی یا سرخوردگی فردی و روانشناختی است. مردم از این راه به یک منجی آسمانی معتقد می شوند و به این وسیله به قیام اجتماعی برای التیام روحی و روانی می رسند.(3)
هدف زیر سوال بردن هویت و اصالت مهدویت است
اما بازتاب های اجتماعی در تاریخ تشیع به خوبی نشان می دهد که در دوره های مختلف، با توجه به فضای حاکم بر جامعه، مهدویت به عنوان یک باور مذهبی منطبق با واقعیت تاریخی مطرح بوده است و باعث پویایی و امید و تلاش شیعیان شده است.
(1) فرق الشیعه، نوبختی، ابی محمد الحسن بن موسی،1388ق
(2) نقد جریان شناسی نوبختی در فرق الشیعه، مجله کلام اسلامی، شماره 85
(3) تاریخ شیعه و علل سقوط بنی امیه، فان فلوتن، ترجمه سید مرتضی هاشمی حائری
برگرفته از مقاله ” شبهه اختلال هویتی شیعه در ساخت اندیشه مهدویت” علیرضا بهرامی
