بازدیدها: 29
مسأله مهدیین پس از امام دوازدهم(علیه السلام) هیچ گاه به عنوان اعتقاد شیعه مطرح نبوده است.
در پاره ای از مصادر حدیثی شیعه روایاتی با این مضمون وجود دارد که پس از قائم یازده و یا دوازده مهدی وجود خواهند داشت.
- اولا روایات مورد نظر به اندازه ای نیستند که به اعتماد آن بتوان محتوای آن را قاطعانه پذیرفت.
- ثانیا این روایات هیچ تعارضی با روایات محصور کننده تعداد ائمه در دوازده نفر ندارند.
- ثالثا مهدیان بدون این که از منزلت امامت، وصایت و یا جانشینی ائمه برخوردار باشند تنها شیعیان برجسته ای هستند که مردم را به سوی اهل بیت فرا می خوانند.
لفظ و مضمون عبارت مهدیین تنها با پنج روایت دیگر مطابقت دارد که مورد بررسی قرار می گیرند:
دوازده مهدی از فرزندان امام حسین(علیه السلام)
- حدیث اول: در کتاب مختصر البصائر به نقل از نویسنده کتاب منتخب الأنوار المضیئة فی ذکر القائم الحجة(1) آورده است:
«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) أَنَ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ(علیه السلام) اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ(علیه السلام)»(2)
همانا از میان ما، بعد از قائم(علیه السلام) دوازده مهدی از فرزندان امام حسین(علیه السلام) خواهد بود.
این روایت، مهدیین را از فرزندان امام حسین(علیه السلام) معرفی کرده است. چنانچه مهدیین مذکور از نسل امام دوازدهم(علیه السلام) باشند، دلیلی بر این نبود که آنان را از اولاد امام حسین(علیه السلام) معرفی فرماید و بایستی حدیث مذکور با عبارت «من ولده» ثبت می‌گردید. لذا ممکن است این مهدیین از سادات حسینی و از اولاد امام حسین(علیه السلام) باشند.
- حدیث دوم: در کتاب شرح الاخبار آمده است:
«وَ عَن عَلِیُ بن الحسین(علیه السلام) أنه قال: یَقومُ القَائِمُ مِنَّا ثُمَّ یَکُونُ بَعدَهُ إثنَا عَشَرَ مَهدِیَّاً»(3)
قائم از ما قیام می‌کند، پس از او دوازده مهدی خواهد بود.
این روایت بدون ذکر سند، در کتاب قاضی نعمان مغربی(4) آمده است، که در آن از دوازده مهدی پس از قائم(علیه السلام) سخن گفته شده و در خصوص نسب آنان مطلبی ذکر نشده است.
یازده مهدی از فرزندان امام حسین (علیه السلام)
- حدیث سوم: در کتاب الغیبة شیخ طوسی(رحمه الله علیه) آمده است: «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ: یَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِیّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ(علیه السلام)»(5)
ای ابا حمزه! همانا از میان ما، بعد از قائم(علیه السلام) یازده مهدی از فرزندان امام حسین(علیه السلام) خواهد بود.
این روایت از یازده مهدی پس از قائم(علیه السلام) سخن به میان آورده که همگی از نسل امام حسین(علیه السلام) بوده و همان طور که توضیح دادیم، دلالتی بر این ندارد که آنان از نسل امام مهدی(علیه السلام) بوده باشند.
- حدیث چهارم: در کتاب الاصول الستة عشر آمده است:
«جَعْفَرٌ، عَنْ ذَرِیحٍ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَئِمَّةِ بَعْدَ النَّبِیِّ(صل الله علیه و آله) قَال… إِنَّ مِنَّا بَعْدَ الرَّسُولِ سَبْعَةَ أَوْصِیَاءَ أَئِمَّةً مُفْتَرَضَةً طَاعَتُهُمْ، سَابِعُهُمُ الْقَائِم… ثُمَ بَعْدَ الْقَائِمِ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِیّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْن»(6)
همانا از میان ما بعد از رسول اکرم(صل الله علیه و آله) هفت وصی است که تمامی آنان امام واجب الطاعه هستند. هفتمین آنان قائم آنان است، سپس بعد از قائم(علیه السلام) یازده مهدی از فرزندان حسین(علیه السلام) خواهد بود.
این روایت بدون ذکر سند در کتاب مذکور ثبت شده است. اشکال اصلی این روایت این است که به تصریح این روایت، مراد از قائم، امام کاظم(علیه السلام) بوده و پس از ایشان یازده مهدی از فرزندان امام کاظم(علیه السلام) را معرفی کرده است. لذا بر اساس باور مسلم ما این روایت اساسا برخلاف اعتقادات شیعه است. لذا احمد بصری نمی‌تواند به این روایت استناد کرده و خود را اولین مهدی بداند، چراکه در این صورت بایستی همزمان با امام رضا(علیه السلام) می‌آمد نه الان!
دوازده مهدی نه دوازده امام!
- حدیث پنجم:
«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(علیه السلام) یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّی سَمِعْتُ مِنْ أَبِیکَ(علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ یَکُونُ بَعْدَ الْقَائِمِ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً فَقَالَ إِنَّمَا قَالَ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً وَ لَمْ یَقُلْ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَکِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِیعَتِنَا یَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا»(7)؛
ابی بصیر می‌گوید: به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم، ای پسر رسول خدا(صل الله علیه و آله)! همانا من از پدرت شنیدم که فرمود: بعد از قائم دوازده مهدی خواهد بود. امام صادق(علیه السلام) فرمود: بله پدرم فرمود دوازده مهدی و نفرمود دوازده امام، و لکن آنان قومی از شیعیان ما هستند که مردم را به پیروی و معرفت حق ما دعوت می کنند.
در این روایت:
- از دوازده مهدی پس از دوازده امام(علیه السلام) سخن به میان آمده
- به امام نبودن مهدیین تصریح شده
- سخنی از نسب ایشان به میان نیامده است.
- مهدیین از شیعیان ائمه (علیهم السلام) هستند
احادیث مهدیین متواتر نیست
در بخش دوم حدیث موسوم به وصیت درباره دوازده مهدی بعد از قائم صحبت شده است. احمد الحسن بصری ادعا می کند احادیث مهدیین متواتر است و خودش اولین مهدی بعد از قائم است.
با اینکه فقط پنج حدیث در رابطه با مهدیین داریم که حتی در عدد و نسب و جایگاه مهدیین با یکدیگر متفاوت هستند، چگونه می‌توان ادعای تواتر معنوی برای بخش دوم حدیث موسوم به وصیت کرد؟
حال آنکه در تواتر معنوی بایستی یک مطلب با الفاظ گوناگون تا حدی نقل شده و موجب یقین شود که احتمال کذب در آن راه نداشته باشد؛ مانند شجاعت علی(علیه السلام) که تمامی راویان، شجاعت او را با الفاظ و عبارات مختلف نقل کرده‌اند.
البته ناظم العقیلی در کتاب «الاربعون حدیثاً فی المهدیین و ذریة القائم» سعی بر آن دارد تا با گردآوری روایات و ادعیه مربوط به ذریه امام دوازدهم(ع) در کنار این چهار حدیث مهدیین، تواتر روایات مهدیین پس از قائم(علیه السلام) را ثابت کند.
غافل از اینکه:
اولا با هیچ کدام از روایات چهارگانه مهدیین فرزندی آنان برای امام دوازدهم(علیه السلام) ثابت نمی شود.
ثانیاً روایات مربوط به ذریّه حضرت هیچ ارتباطی با مهدیین ندارد و در هیچ روایتی ذریّه حضرت به عنوان مهدیین معرفی نشده اند.
ثالثاً ادعیه و روایات مربوط به ذریّه حضرت، نفیاً و اثباتاً چیزی را به عنوان فرزند داشتن حضرت در حال حاضر ثابت نمی‌کند و بر اساس آن ادعیه حکم به فرزند داشتن ایشان در حال حاضر و همچنین حکم به فرزند نداشتن آن حضرت داده نمی‌شود.
بنابراین احمد بصری باید بتواند به روایاتی استناد کند که متواتر(معنوی) بودن مهدیین بعد از قائم(علیه السلام) را اثبات کند و حال اینکه چنین روایتی وجود ندارد.
پی نوشت:
(1). و ممّا جاز لی روایته أیضا عن أحمد بن محمّد الایادی، یرفعه إلى علیّ بن عاقبة، عن أبیه، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام: إِنَّ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ(علیه السلام) اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْن(علیه السّلام). (منتخب الأنوار المضیئة فی ذکر القائم الحجة(علیه السلام)، ص 354)
(2). مختصر البصائر، ص165.
(3). شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(علیهم السلام)، ج3، ص400.
(4). ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَیُّون تمیمى مغربى، از دانشمندان بزرگ فرقه اسماعیلیه در آغاز پیدایش آنان به شمار مى‌آید. نعمان در آغاز پیرو مذهب مالکى بود ولى بعدا تغییر مذهب داده و شیعه شد، اما در سلک فرقه اسماعیلیه در آمد و اسماعیل فرزند امام جعفر صادق(علیه السلام) را امام غائب دانست.
(5). غیبت طوسی، ص478.
(6). الأصول الستة عشر، ص268.
(7). کمال الدین و تمام النعمة، ج2، ص358.
منبع: درسنامه نقد و بررسی جریان احمد الحسن بصری، علی محمدی هوشیار، انتشارات تولی، 1397
