نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش اول)
بازدیدها: 21
نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی
نقش ریپورترهای زرتشتی در عصر پهلوی، اگر چه در خفا، اما بسیار پررنگ است. اردشیر و شاپور ریپورتر، این دو جاسوس زرتشتی ایران معاصر در خوش خدمتی به دولت متبوعشان انگلیس، تا بدان جا پیش می روند که اولی، کودتای 1299 را در این مرز و بوم رقم می زند و دومی کودتای 28 مرداد 1332 را. البته کودتاهای نامبرده، تنها دو نمونه کوچک از آشوب هایی است که این پدر و پسر پارسی (1) پدید آوردند.
اردشیر ریپورتر کیست؟
اردشیر، پسر ایدلجی در سال 1244 هجری شمسی در بمبئی به دنیا آمد. خانواده اردشیر از پارسیان هند به شمار می رفتند. در آن زمان، اغلب پارسیان زرتشتی در بمبئی اقامت داشتند. پدر و پدربزرگ وی گزارش گر روزنامه انگلیسی تایمز در این شهر بودند.
به طور کلی، انگلیسی ها علیرغم تحقیر، شکنجه و کشتار وحشیانه مردم هندوستان، با پارسیان این کشور روابط حسنه ای داشتند. دلیل این مسئله این بود که می توانستند از طریق پارسیان هند در ایران پایگاهی مناسب برای خود به وجود آورند. در این دوران که مقارن با حکومت قاجار بود، روسیه پس از پیروزی در جنگ هایی که با قاجار داشت، قصد هندوستان کرد. البته پیش از این نیز روس ها به هندوستان چشم داشتند اما با سلطه بر قفقاز، خطر آن ها برای دولت بریتانیا افزون گشت. از این رو، پادشاهی انگلیس تلاش می کرد تا با برقراری ارتباط هر چه بیشتر و بهتر با زرتشتیان هند و تشویق آن ها به ورود به ایران تحت نام کمک به هم کیشان زرتشتی خود، جایگاهی مناسب در این سرزمین برای خود به وجود آورد و از این طریق، از ورود تزارها به هندوستان جلوگیری نماید.
اردشیر ریپورتر پس از گذراندن تحصیلات اولیه به انگلستان رفت و در آن جا، علوم و حقوق سیاسی، تاریخ شرق و تاریخ باستان خواند. این درست همان چیزی بود که پیش از ورود به ایران نیاز داشت. پس از آن در 27 سالگی به بمبئی بازگشت.
در پاییز 1893، کیخسروجی صاحب که دومین جاسوس زرتشتی انگلیس در ایران به شمار می رفت، به صورتی مرموز از دنیا رفت. از این رو، سِر دینشاه پتیت، رئیس «انجمن اکابر پارسیان» بمبئی به دستور انگلستان، اردشیر ریپورتر را جایگزین وی در ایران کرد. انجمن اکابر که پیش از آن، «انجمن رفاه حال زرتشتیان ایران» نام داشت، پیش از آن با حمایت انگلستان در هند تأسیس شد. این انجمن در ظاهر به دنبال کمک به جامعه زرتشتی ایران بود، اما در عمل، اولاً راهی بود برای ورود مأموران اطلاعاتی انگلیس در میان مردم و اقلیت های دینی در ایران و ثانیاً امکانی بود برای ترویج فرقه بهائیت در این کشور.
به هر ترتیب، اردشیر در این سال، وارد ایران شد. بعد از ورود به ایران، ازدواج کرد که حاصل آن دو پسر به نام های شاپور و جمشید است. شاپور، پدر خود را این چنین معرفی می کند:
” پدرم به تمام نقاط ایران سفر می کرد. او عامل ارتباطی ارشدی بود که حتی زندگی فرزند و همسر خود را نیز به اطلاعات آلوده بود. کسی جز افراد معتمد او نباید از این که من پسر اویم اطلاع می یافت. به همین دلیل در کودکی نمی دانستم پدرم کجاست و چه کاره است. نام مرا از روی نام خانوادگی مادرم انتخاب کرده بود. به این ترتیب در کودکی، نام او را نیز نمی دانستم. مسئله فقط این نبود. حتی علایق من باید در جهتی تکوین می یافت که الزامات اطلاعاتی مورد نظر او آن را تعیین می کردند.
همچنین اصرار مداومش برای آن که در زمینه آموزشی به سرعت پیشرفت کنم، امری غیرعادی و هدف دار به شمار می رفت. باید زبان انگلیسی را به عنوان زبان مادری می آموختم. البته پدرم شخصاً چنین فشاری نمی آورد، ولی کسانی که آن ها را مأمور تربیت من ساخته بود، با اصرار تمام، خواهان آن بودند“. (2)
ادامه دارد…
موضوعات مرتبط:
نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش دوم)
بهائیت، عامل ایجاد درگیری میان زرتشتیان دوره قاجار (بخش اول)
نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش سوم)
نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش چهارم)
اردشیرجی ریپورتر و جامعه زرتشتی ایران (بخش اول)
نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش پنجم)
پی نوشت ها:
1) پارسیان هند، گروهی از زرتشتیان هستند که قرن ها پیش، به دلیل مناسبات گسترده تجاری و اجتماعی بین ایران و هندوستان، به این کشور مهاجرت نمودند.
2) آرین رنجی شری [نام جعلی شاپور ریپورتر] (1377)، به دام افتاده، اشرفی، محسن (مترجم)، نشر نی، تهران، ص 14-15.
منابع:
- فرهمند، ج. (1383)، مردی که زیاد می دانست؛ اسنادی از شاپور ریپورتر مأمور اطلاعاتی و دلال اقتصادی بریتانیا در ایران، تاریخ معاصر ایران، سال هشتم، شماره بیست و نهم، ص 243-302
- آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194
- دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
- حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
- شهبازی، ع. (1381)، سر شاپور ریپورتر و کودتای 28 مرداد 1332، تاریخ معاصر ایران، سال ششم، شماره بیست و سوم، ص 103-204
- بابایی بزاز، پ. (1387)، اردشیر ریپورتر؛ لورنس ایران، یاد ایام، شماره چهل و یکم
نویسنده: زهرا کامکار