Visits: 3

نقش امیرکبیر در سرکوب فتنه بابیت

یکی از مهم ترین اقدامات و خدمات امیرکبیر در کنار تأسیس دارالفنون، اصلاح امور مالیاتی کشور، فرونشاندن فتنه تجزیه طلبانه حسن خان سالار، برافراشتن پرچم ایران در کشورهای دیگر و ایجاد روزنامه، تلاش برای برطرف نمودن فتنه بابیت بود. نقش امیرکبیر در سرکوب فتنه بابیت بسیار برجسته است. وی از یک سو تمام تلاش خود را بکار گرفت، بر ناصرالدین شاه فشار آورد تا به این امر رضایت دهند و از سوی دیگر برخی از علمای شیعه را مجاب نمود تا حکم اعدام علی محمد شیرازی (۱) را تأیید نمایند.

ایجاد شورش، زمینه ساز سرکوب فتنه بابیت

فتنه بابیت در آغاز از حمایت بی دریغ دو دولت استعماری روسیه و انگلستان بهره می برد. این دولت ها که در دوران سیطره خویش بر ایران، مورد اعتراض و مقاومت های گسترده مردم به رهبری علمای شیعه قرار می گرفتند، منافع خویش را در ایجاد تفرقه در میان علما یافتند. از این رو ادعاهای علی محمد شیرازی با حمایت و همکاری این دو دولت، به سرعت در سرتاسر ایران پخش شد و به گوش مردم رسید.

در این میان، خطای آشکار حاج میرزا آقاسی، آخرین صدراعظم محمدشاه قاجار در حکم زودهنگام به تبعید باب به دلیل سخنان ناصواب وی از یک سو سبب شد تا مردم و علما چهره واقعی علی محمد و فتنه بابیت را نشناسند و از سوی دیگر، پیروان او از جهل مردم در این رابطه بهره کافی برند و مردم را فریب دهند. از این رو، عملکرد وی بعدها مورد انتقاد ناصرالدین شاه قرار گرفت:

“ شاهنشاه جهان فرمود: این خطا از حاجی میرزا آقاسی افتاد که حکـم داد او را بـی آن کـه بـه دارالخلافـه آورند، بدون تحقیق به چهریق فرستاده، محبوس بداشت. مردم عامه گمان کردند که او را علمی وکرامتی بوده. اگر میرزا، علی محمد باب را رها ساخته بود تا به دارالخلافه آمده، بـا مـردم محـاورت و مجالسـت نماید، بر همه کس مکشوف می گشت که او را هیچ کرامتی نیست“. (۲)

” در این صورت، مردم به متاع از چشم افتاده او و به سخافت عقل و چرندگویی وی استهزاء کرده، از دور او پراکنده می شدند. و مشهود می شد که او مردی سفیه و ابله است. آن گاه مانند گدایان در کوچه و خیابان سرگردان می شد. ولی این ممنوع داشتن وی از ارتباط با مردم، سبب آن گشته که عوام مردم به او توجه کنند و او در وهم و خیال آن ها بزرگ شود و به این جهت، خون بسیاری از رعیت ما ریخته شود“. (۳)

در حقیقت، اگر حاجی میرزا آقاسی تدبیر می کرد و بجای مقابله نادرست با فتنه بابیت و تبعید زودهنگام علی محمد شیرازی، وی را به تهران می آورد و در مجلس مناظره در مقابل علما و بزرگان شیعه قرار می داد، همان ابتدای امر، دست باب برای مردم رو می شد و دیگر او را قهرمان تصور نمی کردند. حال آن که چنین نشد و برخی از مردم فریب خوردند.

پس از مرگ محمد شاه قاجار در سال ۱۲۶۴ هجری قمری، درباریان و شاهزادگان بر سر جانشینی او به منازعه پرداختند. از این رو، اوضاع کشور دچار نابسامانی و آشوب شد. همین مسئله سبب شد که پیروان علی محمد شیرازی که پیش از این به دلیل دستورات قبلی او آمادگی برپایی آشوب را داشتند، فرصت را مغتنم بشمارند و دست به شورش زنند. این شورش ها در سه نقطه ایران، به سه جنگ خونین داخلی تبدیل شد.

• اولین جنگ در آغازین روزهای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و در قلعه شیخ طبرسی مازندران به وقوع پیوست. رهبری این نبرد خونین در ابتدا با ملا حسین بشرویی و پس از کشته شدن وی با میرزا محمدعلی بارفروشی بود. در نهایت نیز در سال ۱۲۶۵ هجری قمری با شکست پیروان باب خاتمه یافت.

• دومین درگیری بین پیروان علی محمد شیرازی و حکومت قاجار در سال ۱۲۶۶ هجری قمری و در شهر نیریز رخ داد. این آشوب هم با کشته شدن سید یحیی دارابی به عنوان رهبر شورش به پایان رسید.

• سومین نبرد خونین هم در زنجان و به سرکردگی ملا محمدعلی زنجانی رقم خورد و در سال ۱۲۶۷ هجری قمری با کشته شدن وی پایان پذیرفت.

آشوب ها . فتنه های بابیت، خسارات فراوانی به همراه داشت. در این میان، هزاران نفر نیز جان خود را از دست دادند. همین امر سبب شد، حکومت قاجار و به ویژه امیرکبیر، بیش از آن قادر به چشم پوشی از جنایات باب و پیروانش نباشند و حکم اعدام وی و یک تن از یارانش را صادر نمایند.

ادامه دارد…

موضوعات مرتبط:

نقش امیرکبیر در سرکوب فتنه بابیت (بخش دوم)

پی نوشت ها:

۱) علی محمد شیرازی ملقب به باب، بنیان گذار فرقه بابیت است.

۲) اعتضاد السلطنه، علیقلی بن فتحعلی (۱۳۵۱)، فتنه باب، به کوشش عبدالحسین نوائی، بی جا، بی نا.

۳) زعیم الدوله تبریزی، محمد مهدی (۱۳۳۴)، مفتاح باب الابواب یا تاریخ باب و بهاء، ترجمه حسن فرید گلپایگانی، بی جا، مؤسسه مطبوعاتی فراهانی.

منابع:

• تاج آبادی، ر.، شعبانی، س. (۱۳۹۹)، بررسی جایگاه امیرکبیر در مبارزه با انحرافات فرقه بابیت و بهائیت، فصلنامه علمی تخصصی رهیافت فرهنگ دینی، سال سوم، شماره نهم، ص ۹۵-۱۱۳
• فاکر میبدی، م.، زارع، ر. (۱۳۹۱)، بررسی نقش علما در برخورد با مسئله بابیت و بهائیت، تاریخ در آیینه پژوهش، سال نهم، شماره دوم، ص ۸۵-۹۸
• بورونی، ع. (۱۳۷۹)، تاریخچه پیدایش بابیت و بهائیت، حوزه اصفهان، شماره دوم، ص ۱۵۷-۱۷۸
• بارسقیان، س. (۱۳۸۶)، ناصرالدین شاه و فرقه بابیت: از مباحثه تا سرکوب، شهروند، شماره بیستم
• همایون، ع. (۱۳۹۷)، نقش امیرکبیر در سرکوب شورش بابیان و اعدام باب، گنجینه معارف

نویسنده: زهرا کامکار