بازدیدها: 15

 

نقش مکتب شیخیه در پیدایش بابیت و بهائیت

 

در بخش دوم از مقاله «نقش مکتب شیخیه در پیدایش بابیت و بهائیت» ذکر شد که شیخ احمد احسایی، بنیان گذار فرقه شیخیه از دو نوع جسد سخن می گوید؛ یکی جسد عنصری و مادی، دیگری جسد هورقلیایی. وی از همین اعتقاد بدعت آمیز بهره می برد و مهدویت را بر این اساس تعریف می کند. در نگاه وی، امام دوازدهم (عج) زنده بوده و جسم و محل زندگی ایشان، هورقلیایی است. بنابراین، هر گاه حضرت بخواهند به اقلیم های هفت گانه تشریف آورند، باید صورتی از صورت های اهالی این اقلیم ها را بر تن کنند.

از این رو در نگاه شیخیه، مسئله پنهان بودن آن حضرت، فراتر از غیبتی است که در اصطلاح شیعه وجود دارد. به بیانی روشن تر، ایشان از دسترس دور هستند و تنها شیعیان کامل قادرند با آن حضرت مرتبط باشند. این افراد که در تصور شیخی، واسطه فیض میان مردم و امام زمان (عج) هستند، در کلام سید کاظم رشتی، جانشین شیخ احمد، با اوصافی از قبیل اوتاد زمین، ابدال اوصیاء و یا ارکان رابع از آن ها یاد می شود.

 

 

معنای رکن رابع

 

«رکن رابع» مفهومی بدیع و نو است که به فرقه شیخیه اختصاص داشته و تأثر بسزایی در پیدایش بابیت و بهائیت دارد . بدین معنا که چنین نیست که پیش از آن و در منابع شیعی اثری از همچون عقیده ای وجود داشته باشد. توجه به این نکته ضروری است که مفهوم «باب» در کلام علی محمد شیرازی، بنیان گذار فرقه بابیت که انشعابی از شیخیه است نیز به همین اصل نزدیک است.

رکن رابع در لغت به معنای اصل چهارم می باشد. علت این نام گذاری این است که شیخیه، اصول دین را شامل چهار اصل می داند:

• توحید
• نبوت
• امامت
• رکن رابع

 

در نگاه شیخیه، در عصر هر امامی، شخصی وجود دارد که در شایستگی و تدین به مرتبه ای نائل می شود که جز او، کسی امکان ارتباط با امام معصوم (ع) را ندارد. (1)

این شخص بدان جهت رکن رابع نام می گیرد که در تفکر شیخی، اعتقاد به او در ردیف اصول دین و چهارمین رکن آن تصور می شود. القاب دیگری نیز برای رکن رابع بکار می رود که می توان از جمله آن به شیعه کامل، فطرت خاص، ناطق اول، نائب کل و … اشاره نمود.

 

بررسی و تبیین آموزه رکن رابع

 

نائب خاصه، کسی است که از ناحیه امام معصوم (ع) برای مدت معینی از طرف ایشان معرفی می شود. حال آن که نائب عام، اگر چه از ناحیه امام (ع) اجازه دارد در اموری دخالت نماید، اما چنین نیست که امام معصوم (ع)، ایشان را مستقیماً انتخاب نموده باشند، بلکه با توصیف ویژگی های نواب عام، راه را برای تشخیص این افراد از دیگران باز می کنند.

 

شیخیه در معرفی آموزه رکن رابع از دلایلی بهره می برد که برخی از آن ها با نظریه «نیابت خاصه» ارتباط نزدیکی دارد. به این معنا که برخی از فرقه های شیخیه برخلاف عقیده شیعه معتقدند، در زمان غیبت کبری، باب نیابت خاصه که مربوط به غیبت کبری بود و نواب اربعه مصادیق آن به شمار می آمدند، بسته نشده است. به بیانی روشن تر، حتی در دوران غیبت کبری نیز یک فرد کامل وجود دارد که نیابت خاص امام (ع) بر عهده اوست. این در حالی است که شیعه اثنی عشری (دوازده امامی) مبتنی بر روایات رسیده از ائمه اطهار (ع)، بر این باور است که در عصر غیبت کبری، دیگر خبری از نیابت خاصه نیست، بلکه نیابت به صورت عام مطرح است. این عقیده، برآمده از فرمانی است که امام زمان (عج) به آخرین نائب خاص خود در زمان غیبت صغرا دادند و پایان نیابت خاصه را اعلام فرمودند (2).

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

نقش مکتب شیخیه در پیدایش بابیت و بهائیت (بخش اول)

نقش مکتب شیخیه در پیدایش بابیت و بهائیت (بخش دوم)

شیخ احمد احسایی کیست؟ (بخش دوم)

نقش مکتب شیخیه در پیدایش بابیت و بهائیت (بخش چهارم)

 

 

پی نوشت ها:

1) کرمانی، محمد کریم خان، 1265 قمری، ارشاد العوام، کرمان، بی تا، ص 46-47.

2) دوانی، علی، 1385، نواب اربعه یا سفرای امام زمان، قم، سازمان تبلیغات اسلامی دبیرخانه دائمی اجلاس حضرت مهدی (عج)، ص 134.

 

منابع:

• خادمی، ع.، عربی، ع. (1397)، بررسی اصطلاح هورقلیا در منظومه فکری شیخ احمد احسایی، سال بیستم، شماره چهارم، شماره پیاپی 78، ص 23-46
• فلاحتی، ح. (1389)، تحلیل عقاید شیخیه در بسترسازی بابیت و بهائیت، سال اول، شماره دوم، ص 159-178
• رضانژاد، ع. (1381)، شیخیه بستر پیدایش بابیت و بهائیت، مجله انتظار، بهار، شماره سوم
• پاشایی، و.، فرمانیان، م. (1392)، رویارویی خاندان کریمخانیه شیخیه با بابیه، معرفت ادیان، سال چهارم، شماره چهارم، پیاپی 16، ص 97-118
• لواسانی، م. (1394)، مبتکر نظریه رکن رابع ایمان در شیخیه، مطالعات تاریخ اسلام، سال هفتم، شماره بیست و چهارم، ص 141-169
• اکبری، م. (1381)، شیخیه از اعتراض تا تأسیس، پژوهش نامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شماره سی و چهارم
• علی زاده، س. (1398)، بررسی و نقد اندیشه شیخ احمد احسایی در ارتباط با عالم وجودی حیات امام عصر (عج)، سال دهم، شماره پنجاه و ششم، ص 39-50

 

نویسنده: زهرا کامکار