بازدیدها: 15
نقطه گرایی در بابیت و بهائیت
نقطه گرایی در بابیت و بهائیت، یکی از باورهایی است که سابقه ای در ادیان الهی، به ویژه اسلام ندارد. در مقابل، می توان ریشه های آن را به روشنی در عقاید محمود پسیخانی (1) و فرقه ابداعی وی، نقطویه یا پسیخانیه یافت. البته مشابهت های این دو فرقه به این جا ختم نمی شود، بلکه در موارد متعددی از جمله نسخ دین و شریعت اسلام، ادعای مهدویت، هزاره گرایی عدم باور به معاد جسمانی، تغییر گاه شمار بدون توجه به اصول طبیعت، تأویل گرایی و تقدس عدد نوزده به چشم می خورد.
نقطه گرایی محمود پسیخانی
فرقه ابداعی محمود پسیخانی از دو جهت «نقطویه» خطاب می شود:
- در تفکر آن ها خاک، نقطه آغاز همه چیز است. در این نگاه، سه عنصر دیگر، یعنی آب و آتش و هوا از خاک به وجود آمده اند و در حقیقت مانند خاک، وجود مستقلی ندارند.
- دو، سه یا چهار نقطه به صورت نشانه های اختصاری و به صورت رازورزانه در متون آن ها به کار می رود.
از این رو در رسائل شاه نعمت الله ولی (2) چنین می آید:
نقطه ای در الف هویدا شد
الفی در حروف پیدا شد
سه نقط جمع شد الف گردید
ذات و فعل و صفات یک جا شد
از این رو، علیرضا ذکاوتی بر این باور است که علی محمد شیرازی، نقطه گرایی را از محمود پسیخانی فرا گرفت. ذکاوتی می نویسد:
“علی محمد با الگوگیری از محمود پسیخانی، خود را نقطه خواند“. (3)
نقطه گرایی در بابیت و بهائیت
علی محمد شیرازی و پیروانش، او را «نقطه اولی» خطاب می کنند. (4) به عنوان مثال، درباره باب می نویسند:
” حضرت باب نقطه اولیه یا نقطه اولی بودند و از آن نقطه، حروف پدید گشتند. لفظ حی به معنای زنده است. این حروف بر اثر ایمان به نقطه اولیه، حیات تازه یافتند”. (5)
این عبارات علاوه بر این که گواهی است بر الگوبرداری علی محمد شیرازی از فرقه ابداعی محمود پسیخانی، ریشه در عقاید فرقه حروفیه (6) نیز دارد. الشیبی در این رابطه می نویسد:
“فضل الله نعیمی، حروف را اصل آفرینش و خود را مظهر مسیح می شمرد که کلمه خداست”. (7)
کلام آخر
به طور کلی، نقطه گرایی امری است که در هیچ یک از ادیان الهی دلیلی بر تأیید آن وجود ندارد. در مقابل می توان نشانه های آن را به وضوح در عقاید فرقه هایی انحرافی از قبیل نقطویه یافت. این مسئله از آن رو اهمیت می یابد که بابیت و بهائیت، خود را از ادیان الهی تلقی می کنند و ادعا دارند اسلام به عنوان آخرین دین الهی به ظهور آن ها بشارت داده است. حال آن که مسئله نقطه گرایی همچون بسیاری از موضوعات دیگر موجود در بابیت و بهائیت، امری نیست که بتوان برای آن سندی، چه از نظر عقلایی و چه دینی یافت.
موضوعات مرتبط:
تغییر تقویم در بابیت و بهائیت (بخش اول)
پی نوشت ها:
1) نقطویه، شاخه ای از فرقه حروفیه است که در دوران صفوی به جنبشی سیاسی و مخالف حکومت تبدیل شد. محمود پسیخانی، بنیان گذار نقطویه، از شاگردان فضل الله شروانی استرآبادی، پایه گذار فرقه حروفیه بود. استرآبادی به دلیل رفتار مغرورانه اش وی را طرد نمود و از آن پس، پسیخانی، «محمود مردود» و «محمود مطرود» نام گرفت. از مهم ترین آموزه های پسیخانی می توان به نقطه گرایی، نسخ دین اسلام، تناسخ و اعتقاد به تقدس عدد نوزده اشاره نمود. محمود پسیخانی ضمن نسخ اسلام و شریعت آن، می گفت، “دین اسلام بر افتاد و دور عرب به پایان رسید”. (مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، آستان قدس رضوی، چاپ سوم، مشهد، 1375 شمسی، ص 117)
2) رسائل شاه نعمت الله ولی، ج 1، ص 308.
3) ذکاوتی قراگزلو، علی رضا، جنبش نقطویه، نشر ادیان، چاپ دوم، قم، 1393 شمسی، ص 177.
4) شیرازی، علی محمد (1261) قمری، تفسیر سوره یوسف، خطی، نسخه آستان قدس رضوی، بی تا، ص 271)
5) محمد حسینی، نصرت الله (1995) میلادی، حضرت باب، مؤسسه معارف بهائی، کانادا، ص 190.
6) فضل الله شروانی استرآبادی متخلص به «نعیمی» و معروف به «حلال خور» در سال 740 قمری در شروان متولد شد. وی صوفی زاده بود و به همین دلیل علاقه وافری به «تأویل» آیات قرآن داشت. از این رو او را «صاحب تأویل» نیز می نامیدند. همین ویژگی های برجسته حلال خوری و صاحب تأویل بودن، سبب شد تا ادعای مهدویت نماید و خود را به عنوان مهدی موعود معرفی کند. بنابراین در سال 786 هجری قمری خود را مهدی موعود نامید و عزم سفر کرد تا به دعوت در سرتاسر ایران بپردازد. مخالفت های با وی سبب شد تا از ترس جان خود قصد کند به روم رود. اما پیش از آن به دستور تیمور و به دست میرانشاه در سال 796 قمری کشته شد.
7) الشیبی، کامل مصطفی (1380) شمسی، تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری، علی رضا ذکاوتی قراگزلو، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم، تهران، ص 223.
منابع:
- پرهیزگار، م.، حیدری فر، م. (1395)، پیشینه شناسی و نقد گرایش های باطنی بابیت و بهائیت، فصل نامه علمی پژوهشی مشرق موعود، سال یازدهم، شماره چهل و سوم، ص 151-170
- ذکاوتی قراگزلو، ع. (1376)، حروفیه؛ پیش درآمد نقطویه، معارف، سال چهاردهم، شماره اول، ص 61-66
- الگار، ح. (1382)، نقطویه، شیخ، ح. (مترجم)، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، خرداد و تیر، شماره شصت و هشتم و شصت و نهم، ص 193-197
- میرفطروس، ع. (1373)، جنبش حروفیه؛ بررسی منابع و مآخذ و تحقیقات جدید (1)، ایران شناسی، سال ششم، پاییز، شماره بیست و سوم، ص 583-595
- ذکاوتی قراگزلو، ع. (1380)، تناسخ نقطویه و کتاب میزان محمود پسیخانی، کتاب ماه دین، شماره چهل و نهم و پنجاهم، ص 3-6
