بازدیدها: 13
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی گفت: کارکردهای اجتماعی دین از چند منظر مانند نیاز به هویت مشترک قابل بررسی است. تبدیل اجتماع به جامعه نیازمند مخرج مشترک و هویت مشترک است تا افراد گرد هم تبدیل به جامعه واحد شوند. از کارکردهای دین در طول زمان برآوردن این نیاز بوده که توانسته جزایر مختلف انسانی را تبدیل به امت واحد کند.
دکتر علیرضا آزاد در لایو اینستاگرامی با موضوع «چرا دیندار بمانیم» اظهار کرد: البته ویژگی هایی مانند زبان و نژاد هم دارای این ویژگی بود. اما کمتر چیزی مانند دین، فرازبانی و فرا نژادی در تبدیل اجتماع به جامعه عمل می کند.
وی ادامه داد: از دیگر کارکردهای اجتماعی دین ایجاد سازوکارهای اقتصادی است. انگیزههای انسانی در ابعاد عاطفی مالی نیز همیشه نقش محرک داشته است. ولی دین به این انگیزهها پروبال داد و با ساز و کارهای گوناگون و مختلفی به این موضوع کمک کرده است. شاید کمتر چیزی به اندازه دین چنین جامع و مقصود به رفع نیازها بپردازد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی افزود: نیاز به امنیت از دیگر کارکردهای دین است. طی دویست سال اخیر در کشور خودمان در تمام جنگهایی که با دیگر کشورها بخشی از خاک کشور از پیکر آن جدا شد، به غیر از جنگ هشت ساله با عراق در اوایل انقلاب رخ داد. تصور کنید که انگیزههای دینی از رزمندگان جدا می شد. آیا سرنوشت جنگ و همین منوال پیش می رفت؟ البته نمیتوان منکر انگیزههای ملی شد اما تاثیر دین در این مورد قابل انکار نیست.
کارکردهای اجتماعی دین
آزاد اشاره کرد: از دیگر کارکردهای اجتماعی دین برون رفت از سرخوردگی های اجتماعی است. اندیشه های آخرالزمانی نیز کارکرد دیگری است که دین آن را پدید می آورد. تقریباً در همه ادیان اندیشههای آخرالزمانی به عنوان یک میراث دینی مشاهده میشود. به گمان من این است که حتی اگر کسی حقیقت منجیان آخرالزمانی را قبول نداشته باشد یا کسی متافیزیکال به این قضیه نگاه نکند و اثبات گرایانه در این رابطه ورود نکند و باور هم نداشته باشد، باز هم نمیتواند منکر کارکرد مثبتی که چنین اندیشه ای دارد بشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی ادامه داد: برای تحمل پذیر شدن زندگی، نگه داشتن نقطههای امید بسیار مهم است. چه بسا بسیاری از انسان ها همه چیزشان را از دست می دهند، پس آن زمان باید با چه مفهوم و معنای زندگی خویش را ادامه دهند؟
آزاد در ادامه مطرح کرد: اندیشههای دینی فارغ از اینکه آن را از منظر متافیزیکالی نفی یا اثبات کنیم کارکرد اجتماعی مثبتی برای زنده نگه داشتن انگیزه دارد. اگر قرار باشد این بخش از دین را از مردم بگیریم چه چیزی را میتوان جایگزین آن کرد؟ آیا اصلاً امکان جایگزین کردن وجود دارد یا در مواردی که برای این کارکردها جایگزین شد آیا بهتر عمل کرد؟
جایگزین دین
آزاد عنوان کرد: آیا قانون، در جوامعی که قانون در آن فربه شده و فرهنگ سازی وجود دارد، توانسته جایگزین اخلاق شود و پشتوانه قوی برای آن ایجاد و آدمی را بی نیاز از اخلاق کند؟ آیا الزاما در این جوامع خودکشی وجود ندارد؟ برای مثال در کشورهای اسکاندیناوی، ژاپن و کره رتبههای اول خودکشی را به خود اختصاص میدهند. آیا در این کشورها نیاز به سازوکارهای دیگر معنابخشی نیست؟ اینجاست که من، دین را برای این جوامع دارای کارکرد های بسیار وسیع و مثبتی میبینم.
وی همچنین گفت: به چیزی در جهان مانند دین حمله شده است؟ به دین حملههای سهمگین بسیاری انجام شده و قاعدتاً در طول تاریخ نباید چیزی از دین باقی میماند. ولی میبینیم کماکان دین با قوت به کار خود ادامه میدهد. چه چیزی در بطن آن وجود دارد که انسانها هنوز به آن توجه میکنند؟
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی خاطرنشان کرد: ممکن است بعضی ها در پاسخ بگویند خداوند می خواهد که نورش خاموش نشود. این میشود رویکرد متافیزیکال و من نیز منکر آن نیستم. اما در قالب رویکرد کارکردی فرض من این است که به خاطر کارکردهای فردی که ذکر آن رفت، دین همچنان در جهان زنده است.
گفتمان های رقیب دین و میزان توفیق شان در تقابل با آن
آزاد در پاسخ به این سوال که آیا دین همانند گذشته کارکرد خود را حفظ کرده و آیا گفتمان رقیب کارکرد بهتری ندارد، بیان کرد: گفتمانهای رقیبی را که میتوان در این بحث آن را مورد بررسی قرار داد در چهار بخش گفتمان آتئیستی، خداناباوری حقوقی، علمی و عرفانهای نوظهور خلاصه کرد.
وی تصریح کرد: آلن دوباتن به عنوان یک آتئیست در کتابی تحت عنوان «دین برای خداناباوران» به طور مفصل راجع به اینکه چرا خداناباوران هم نیاز به دین دارند صحبت میکند. آنتونی فلو نیز در کتاب «خدا وجود دارد» تاکید میکند که من سالها وجود خدا را انکار میکردم. ولی الان دلایل انکار خدا را ناکافی می بینم با این وجود که هنوز خدا را قبول ندارم.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی گفت: بسیاری از موضوعات اخلاقی باعث شد که این افراد در اندیشه خود تجدید نظر کنند. یکی از این مفاهیم بخشش و بخشایش است. بخشش یعنی چیزی را به کسی هدیه دادن و بخشایش نیز یعنی اگر کسی در حق ما ظلمی کرد از او در گذریم. این مفاهیم مانند همین بخشش و بخشایش در قالب دین توجیه پذیر است. اگر دین را در نظر نگیریم توجیه عمل به آن بسیار دشوار است.
آزاد اشاره کرد: پیروان فلسفه اگزیستانسیالیسم از همین منظر است که به مفهوم دیگری می پردازند و نمی تواند به این راحتی دین را پس بزنند. کما اینکه اگر می توانستم این کار را انجام میدادند.
نظام حقوقی، جایگزین دین
وی اظهار کرد: گفتمان بعدی گفتمان حقوقی است. بسیاری ادعا میکنند که میتوانند نظامهای حقوقی را جایگزین دین و اخلاق کرد. من به عنوان تجربه شخصی میگویم آیا تا به حال قانون ناعادلانه وجود نداشته و یا اتفاق نیفتاده که به جهت رعایت قانون حقوق پایمال شود؟ از این تناقضها در نظام حقوقی به فراوانی یافت میشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی تاکید کرد: کشور آمریکا از نظر برخی در نهایت رعایت عدالت و قانون قرار دارد. مثلاً هانتینگتون اندیشمند آمریکایی در کتاب بحران رعایت قانون در آمریکا میگوید در برخی از شهرهای آمریکا به ازای هر ۵۰۰ نفر یک کشیش وجود دارد. با محاسبات سرانگشتی تقریبا به اندازه شهر مشهد روحانی و کشیش در آنجا وجود دارد. در چنین کشوری که نظام به ظاهر حقوقی قدرتمندی دارد، وجود چنین پدیدهای به چه علت است؟ توسط این کشور حمله به عراق بدون اجازه سازمان ملل و هیچ بهانهای صورت گرفت و جان یک میلیون انسان گرفته شد با چنین شواهدی چگونه باور کنیم نظام حقوقی میتواند جایگزین خوبی برای نظام دینی باشد؟
گفتمان علم در دین
آزاد در ادامه مطرح کرد: من منکر سوءاستفاده برخی از افراد از دین نیستم. اما اگر چنین اتفاقاتی افتاده باز هم نهادهای قدرتمندی در بطن دین وجود دارد که به نقد آن می پردازد.
آزاد گفت: گفتمان بعدی گفتمان علم است که تجربیات و اتفاقات دوران کرونا مطالب زیادی را در خصوص این گفتمان به ما آموخت. اگر تمام افراد با استعداد باهوش به سراغ علم طب بروند و بودجه های کلانی برای آن صرف شود و نتیجهاش میلیونها کشته در جهان و ناآگاهی از اتفاقات آینده و آشفتگی جامعه جهانی به مدت یک سال باشد، چنین عملکردی مناسب نیست. اگر هم بر این ویروس غلبه کنیم با این حجم از خسارت فقط یک قهرمان شکست خورده خواهیم بود. از این جهت من به روششناسی این گفتمان نقد داشتهام.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی ادامه داد: آیا علم توانسته انسانها را به موجودات بهتری تبدیل کند؟ آیا همینطور که جنگهای صلیبی را به پای دینداران و مسیحیت می نویسند، نباید بمب اتم، بمبهای خوشهای، تانک ها و جنگندهها را به پای فیزیکدانان و شیمیدان نوشت؟ در قرن ۲۰ با همین علم به اندازه کل تاریخ، آدم کشته شد.
آزاد عنوان کرد: به نظر من عرفانهای نوظهور نیز، این پدیدهها را گفتمان رقیب دین نمیدانم بلکه در آن به نوعی نیاز معنویت بنا به تصوری پیدا میشود.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
