بازدیدها: 8
محمد جاودان عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با برشمردن نظریات مختلف درباره پیدایش تشیع عنوان کرد: برخی تلاش می‌کنند تا با پرداختن به پیدایش تشیع و تعیین زمان خاصی برای شکل‌گیری آن شیعه را فرقه ای جدا شده از اسلام بدانند. ولی هرگز از پیدایش تسنن سخن نمی‌گویند تا به همه القا شود که تسنن بخش جدایی ناپذیری از دین اسلام بوده است.
محمد جاودان عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در نشست علمی «نظریات پیدایش تشیع» با بیان اینکه پیدایش تشیع از مهمترین موضوعاتی است که از سوی شیعیان، اهل سنت و مستشرقان مورد اهتمام و توجه بوده است، بیان کرد: ما نظریات مرتبط با پیدایش تشیع را در یک ترم تحصیلی و در قالب چهار واحد در دانشگاه ادیان و مذاهب بررسی می‌کنیم و بحث دراز دامنه‌ای است.
وی با اشاره به اینکه اصالت هویت مذهبی تشیع، پیوند وسیع و تنگاتنگی با بحث پیدایش تشیع دارد، چون نظریاتی در تلاش بوده تا پیدایش شیعه را به چند دهه بعد از پیامبر (ص) نسبت داده و اصالت شیعه را از بین ببرند عنوان کرد: وقتی ما سخن از پیدایش تشیع می‌گویم مراد کلیت تشیع فارغ از انواع آن مانند زیدی، اسماعیلیه و امامیه است. همچنین اهل تسنن در نظریه پردازی های خود تلاش کردند تا برای پیدایش تشیع زمان خاصی مانند چند دهه بعد از وفات پیامبر (ص) را قائل شوند و به این ترتیب بتوانند حقانیت و هویت و اصالت شیعه را زیر سوال ببرند.
وی با بیان اینکه مسئله پیدایش تشیع یکی از مهمترین شاخه های شیعه پژوهی از دوره نخستین جریانات اسلامی تا چند دهه اخیر بوده ادامه داد: از دهه ۱۹۷۰ میلادی و بعد از انقلاب اسلامی ایران مطالعات مرتبط با شیعه در غرب و جهان اسلام گسترش زیادی یافته است. حتی خود شیعیان هم مطالعات زیادی در این باره انجام داده اند. مستشرقان متعددی هم به این بحث پرداخته و نظراتی ابراز کرده‌اند.
چرا از پیدایش تسنن سخن نگوییم؟
جاودان با اشاره به اینکه تشیع قرائت علوی از اسلام است، تاکید کرد: برخی بر این بر این باور هستند که بعد از رحلت پیامبر (ص) اختلافاتی بین مسلمین پیش آمد و عده‌ای محوریت امام علی (ع) را دنبال کرده و طرفدار مشی و منش و اندیشه امام علی (ع) بودند و برداشت ایشان از وحی و سیره پیامبر را ملاک قرار دادند. ما معتقدیم که قرائت علوی از اسلام عین قرائت نبوی و عین اسلام ناب است.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب خاطرنشان کرد: وقتی از پیدایش تشیع بحث می شود جای این پرسش وجود دارد که چرا از پیدایش شیعه سخن گفته می‌شود ولی از پیدایش تسنن حرفی به میان نمی‌آورند؟ مطرح می کند که شیعه در چه زمانی و چرا ایجاد شده است. ولی به نظر بنده ما هم باید بپرسیم که چرا از پیدایش تسنن سخن گفته نمی‌شود؟ اصطلاح پیدایش تشیع اصطلاح درستی نیست. زیرا این پیش‌فرض را با خود دارد که مسلمانان اکثریت بوده اند ولی جریانی مانند شیعه از بدنه اسلام و اصل خود جدا و منحرف شدند. لذا دنبال زمان و تاریخی برای جدا شدن آن می‌گردند. اینها از تاریخ پیدایش اهل سنت سخن نمی‌گویند تا نشان دهند اهل سنت از ابتدا همراه اسلام نبوی بوده است.
حدیث یوم الدار و انذار عشیره
جاودان با اشاره به اینکه اگر ما پیدایش را به عنوان معنای تبلور تاریخی تشیع به عنوان یک جریان در نظر بگیریم درست است، افزود: نظریات متعددی در بحث پیدایش تشیع (بروز و ظهور تاریخی) مطرح شده است. یک دسته معتقدند که تشیع در عهد رسول الله و دوره بعثت شکل گرفته و دسته دوم معتقدند بعد از رحلت پیامبر (ص) ایجاد شده است. باورمندان به گروه اول می‌گویند ما احادیثی از پیامبر (ص) داریم که از واژه شیعه استفاده کرده است. ابن حجر هیثمی برخی روایات را نقل کرده که خود پیامبر (ص) از این واژه استفاده کرده است. یا ذیل آیه هفتم سوره بینه روایتی از علمای اهل سنت مانند فخر رازی و شیعه و مانند تفسیر فرات کوفی بیان شده که منظور از خیر البریه، تشیع هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ابراز کرد: حدیث یوم الدار و انذار عشیره و همچنین روایت منزلت که امام علی (ع) را برای پیامبر (ص) به منزله هارون برای موسی دانسته، با این تفاوت که بعد از پیامبر، نبی دیگری نمی آید. برای پیدایش تشیع در دوره پیامبر (ص) استناد کرده‌اند. بر اساس استدلال این گروه تشیع بر امامت استوار است و پیامبر آن را در غدیر ابلاغ کرد. همچنین پیوستگی میان امامت و نبوّت و جدایی ناپذیری این دو از هم دیگر بر اساس آیه ۲۴ سوره بقره از دیگر براهین در اثبات پیدایش شیعه در دوره رسول الله است.
تشیع روحی
وی در ادامه گفت: عبدالله فیاض و عبدالعزیز الدوری از تعبیر تشیع روحی استفاده کرده‌اند و معتقدند که شیعه در عصر پیامبر (ص) شکل گرفت. و جماعتی از سحابه تلقی علی (ع) از وحی و پیامبر (ص) را پسندیدند و علی (ع) شخصیت محوری برجسته‌ای در بین اصحاب بود. علمای شیعه هم متفق القول هستند که شیعه دردوره پیامبر پدید آمده است. از اصحاب امام صادق (ع) تا دوره معاصر و کسانی مانند علامه طباطبایی به جدایی شیعه از اسلام معتقد نیستند و آن را عین اسلام می‌دانند. لذا وارد بحث پیدایش تشیع هم نمی شود و آن را درست نمی دانند و این که سخن از بروز تاریخی آن در میان باشد. کسانی مانند مادلون معتقد است که پیامبر (ص) سنگ بنای جانشینی علی (ع) را بنیان نهاد.
جاودان با اشاره به دیدگاه‌های باورمندان به پیدایش تشیع بعد از دوره پیامبر گفت اینها گاهی مقطع زمانی برای پیدایش شیعه بیان و گاهی یک فرایند زمانی برای آن تعریف می‌کنند. برخی معتقدند که تشیع در سقیفه و ماجرای انتخاب خلیفه ایجاد شد. ابن خلدون در قرن هشتم معتقد به این نظریه است. او گفته وقتی عده‌ای با خلیفه اول بیعت کردند برخی از صحابی با این موضوع مخالفت کردند که از جمله خود خانواده امام و بیش از ۱۰۰ نفر از صحابه دیگر مانند طلحه و زبیر بودند که بعدها دچار مشکل شدند. عبدالله ابن ابی که فرد شاخص و برجسته پیامبر (ص) و از طرفداران امام بود و برقی در جای خود ۱۲ نفر از اصحاب را نام برده و گفته که این ۱۲ نفر از جمله ابن مسعود در حمایت از امام علی (ع) سخنرانی کردند.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تشریح نمود: البته جای این پرسش از باورمندان به این نظریه وجود دارد که آیا یک جریان به این مهمی می تواند به یکباره و در سقیفه رخ دهد یا اینکه پیش زمینه فکری و سیاسی و اجتماعی داشته و الان بروز و ظهور یافته است. یا پیدایش شیعه در جمل که ابن ندیم آن را بیان کرده است باز این پرسش را در خود دارد. ابن ندیم آورده که برخی در حمایت از اسمان علیه امام علی دست به شورش زدند و امام هم از طرفداران خود با تعبیر شیعتی نام می‌برد. وقتی از امام پرسیدند که چرا این افراد را در جمل کشتید امام فرمودند که اینها شیعیان مرا کشتند (هولاء قتلوا شیعتی).
قائلان به پیدایش تشیع از صفین
وی ضمن بیان اینکه دیدگاه دیگر این است که تشیع بعد از ماجرای حکمیت در صفحه ایجاد شد تشریح کرد یعنی وقتی معاویه پیروز شد امام مجبور شد تن به کمیت بدهد و در اینجا شکاف بین پیروان امام پدید آمد و خارج هم در این ماجرا علیه امام ایستادند و جنگیدند در برابر خارج عده زیادی از مردم بیعت مجدد با امام علی و سند که در حقیقت پذیرش ولایت و امامت علی بود به تعبیر تاریخ طبری اینها به امام گفتند هر کسی با دشمن باشد ما به دشمن هستیم و هر کسی با تو دوست باشد ما با او دوست شدیم و به تعبیر طبری این نوع پیمان در حقیقت پذیرش ولایت علی است و شیعه هم دهم این باور را دارد خارج در برابر امام اجتهاد کردند و ایستادند مونتگمری وات معتقد است که تشیع و از همین زمان شکل گرفت.
جاودان در ادامه افزود دیدگاه دیگر این است که تشیع پس از صلح امام حسن شکل گرفت یعنی قبل از این تاریخ با اینکه واژه های شیعه وجود دارد ولی مرامنامه تا این زمان وجود نداشت طاها حسینی نویسنده معروف مصری بر این باور است البته این کتابها حسین معتقد است واژه شیعه تا قبل از صلح امام حسن کاربرد نداشته قابل نقد است زیرا ممکن است یک اصطلاح کاربرد نداشته باشد ولی دلیلی بر نفی وجود یک مجموعه نیست.
وی اضافه کرد دیدگاه دیگر پیدایش تشیع بعد از شهادت امام حسین است که قیام توابین و مختار و به دنبال آن رخ داد ه به عنوان جریان فکری و اعتقادی و به خصوص با باور به امامت بروز و ظهور یافت که افراد زیادی به این رای معتقدند برخی هم گفته‌اند تشیع به لحاظ اعتقادی و فرقه ای در دوره امام صادق پدید آمد و برخی آن را به زمان آل بویه و حتی صفویه نسبت می‌دهند و حتی از تعبیر تشیع صفیوی استفاده می‌کنند.
انتهای پیام
منبع: ایکنا
