بازدیدها: 4
گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش پنجم)
مسئله امشاسپندان و نقش آن ها در جهان، یکی از مسائل مهم در رابطه با دین زرتشت به نظر می رسد. از این رو در این بخش و همچنین بخش ششم این نوشتار، نقش و جایگاه امشاسپندان در نسبت با اهورامزدا به عنوان نکته ای دیگر پیرامون گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت مورد بررسی قرار می گیرد.
امشاسپندان
«امشاسپند» از دو بخش تشکیل می شود. این اصطلاح دین زرتشت که به معنای «مقدسان جاودانه» یا «مقدسان بی مرگ» می باشد، نام هفت مینوی مقدس دین زرتشت است. در سروده های گاهانی (1)، نام این مینوها گاهی با هم و گاهی به صورت جدا می آید. گات ها نام این مینوها را این گونه بیان می کند: (یسنا، هات 45، بند 10)
- اهورامزدا
- بهمن یا وُهومَنَه
- اردیبهشت یا اَشَه وَهیشتَه
- شهریور یا خَشَثْرَه وَیریَه
- سپندارمَذ یا سپَنتَه آرْمَیتی
- خرداد یا هَئورَوَتات
- اَمرداد یا اَمِرِتات
گاهان اگر چه از این مینوها نام می برد اما در هیچ کجای آن، واژه «امشاسپندان» وجود ندارد. در مقابل، این واژه نخستین بار، پس از عبارات گاهانی و در یسنای هفت هاتی (2) معرفی می شود. از این رو با توجه به عقیده بزرگان دین زرتشت مبنی بر آسمانی نبودن بخش های غیرگاهانی اوستا، کلام زرتشت نمی باشد.
امشاسپندان در نگاه بزرگان دین زرتشت
فرهنگ مهر به عنوان یکی از بزرگان دین زرتشت در بیان گزاره های توحیدی می نویسد:
“امشاسپندان، صفات و جلوه های خداوند هستند و از او جدا نمی شوند“. (مهر 1387: 20)
در یسنا می آید:
“این چنین می ستاییم نیکان مذکر و مؤنث را، امشاسپندان را که جاودان زنده و جاودان بخشنده اند، آن ها که چه مذکر و چه مؤنث، همنشین وهومنه اند“.
از این عبارت یسنا، دو نکته بدست می آید:
- اول این که برخی از امشاسپندان، مذکر و برخی دیگر مؤنث هستند. سپنتامینیو، وهومنه، اشه وهیشته و خشثره ویریه، مذکر و سپنتا آرمیتی، هئوروتات و امرتات نیز مؤنث می باشند.
- دوم این که وهومنه از جایگاه والاتری نسبت به دیگران برخوردار است. چرا که همه امشاسپندان، همنشین او به شمار می روند.
به طور کلی باید گفت در گات ها از این مینوان سخن زیادی به میان می آید اما نه با نام امشاسپندان و یا فرشته (ایزد). افزون براین، توجه به این نکته ضروری است که با توجه به عدم معرفی دقیق آن ها در گاهان، گاهی تعداد آن ها شش عدد تلقی می شود و گاهی هفت تا.
این مینوی هفتم نیز گاهی اهورامزدا و گاهی سپنتامینیو نام می گیرد و برخی اوقات نیز «سروش». البته در صورتی که اهورامزدا و یا سپنتامینیو در مقام هفتمین امشاسپند ظاهر شوند، جایگاهی والاتر از دیگران دارند. حال آن که این مسئله در ارتباط با سروش رخ دهد، نتیجه برعکس می شود. به بیانی دیگر، سروش از جایگاه پایین تری برخوردار می باشد.
فرهنگ مهر اندیشمند شهیر زرتشتی برای بیان گزاره های توحیدی در نگاه بزرگان دین زرتشت می نویسد:
“این فروزه ها (امشاسپندان)، آفریده خداوند و قائم به او هستند. ولی اهورامزدا بر هر یک از آن ها حمل می شود و این لازمه وحدت در دین زرتشتی است“. (مهر، 1378: 16)
موبد می ستری نیز در تعریف امشاسپندان چنین می نویسد:
“امشاسپندان گروه مقدسی هستند که به اهورامزدا کمک می کنند. اما این به معنای چندخدایی همانند آیین هندو نیست”. (می ستری 1387: 33)
از سوی دیگر، موبد اردشیر خورشیدیان به عنوان یکی دیگر از بزرگان دین زرتشت در ارتباط با گزاره های توحیدی این کیش، تعبیری عرفانی از امشاسپندان ارائه می کند و می نویسد:
“اصل ششم از اصول باورهای زرتشتی، باور به هفت پایه کمال است. یعنی اهورامزدا شش فروزه دارد که هر کس [در راه رسیدن به کمال] با تمرین و ممارست باید از آن ها برخوردار شود. چنین کسی در پایه هفتم تکامل، به جز ذات خداوند نمی بیند و با او یکی می گردد. این شش فروزه از این قرارند:
وهومن (منش یا اندیشه و گفتار و کردار نیک)، اردیبهشت (راستی و پاکی و عشق اهورایی)، شهریور (شهریاری بر خویش و تسلط بر نفس)، سپندارمذ (مهر و فروتنی و وفای به عهد)، خرداد (دانش و تجربه اندوزی و کمال جویی)، امرداد (بی مرگی و جاودانگی)“. (خورشیدیان 1387: 54)
ادامه دارد….
موضوعات مرتبط:
گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش اول)
گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش دوم)
جایگاه ایزدان در آیین زرتشت (بخش دوم)
گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش سوم)
جایگاه ایزدان در آیین زرتشت (بخش اول)
گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش چهارم)
گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش ششم)
پی نوشت ها:
1) نام دیگر بخش گات ها در اوستاست.
2) بخشی از کتاب اوستاست که از یسن 35 تا 41 را شامل می شود.
منابع:
- لوایی، ش. (1395)، رویکرد اندیشمندان زرتشتی معاصر به توحید مبدأ، سال چهارم، شماره هشتم، صفحات 81 الی 104
- منجزی، ع. (1384)، پژوهشی در کیش زرتشت، انتشارات زمزم هدایت، قم، ص 68-74
- آذرگشسب، ف. (1360)، دوگانگی در کیش زرتشت، چیستا، شماره 3، ص 254-260
- خالقی، ح. (1395)، رویکرد اندیشمندان زرتشتی به توحید مبدأ، پژوهش های ادیانی، سال چهارم، شماره 8، ص 81-104
- لاجوردی، ف. (1396)، جایگاه امشاسپندان در جهان شناسی مزدایی و نقش آن ها در سلوک فردی، جاویدان خرد، شماره 31، ص 159-184
