بازدیدها: 3

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش ششم)

در بخش پنجم از مقاله «گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت»، امشاسپندان به عنوان مینوانی که اهورامزدا را یاری می رسانند معرفی شدند. در این بخش، تلاش می شود تا این مینوان که جایگاه و خویشکاری آن ها یکی از گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت به شمار می آید، مورد بررسی قرار گیرند.

 

 

تحلیل امشاسپندان و گزاره های توحید

 

در ادامه، کلام برخی از بزرگان دین زرتشت در رابطه با امشاسپندان ذکر شده و تحلیل می گردد.

 

کلام فرهنگ مهر

 

در بخش قبل ذکر شد که فرهنگ مهر به عنوان یکی از بزرگان دین زرتشت می نویسد:

“این فروزه ها (امشاسپندان)، آفریده خداوند و قائم به او هستند. ولی اهورامزدا بر هر یک از آن ها حمل می شود و این لازمه وحدت در دین زرتشتی است“. (مهر، 1378: 16)

 

اولین نکته در بیان این گزاره توحیدی در اینجاست که وحدت بین اهورامزدا و امشاسپندان به چه معناست؟ چرا که مهر در جای دیگر نیز می گوید:

“خالق و مخلوق و خلقت با هم وحدت دارند“. (مهر، 1378: 17)

 

به بیانی روشن تر، وحدت بین اهورامزدا و امشاسپندان که در کلام مهر به طور خاص بیان می شود، چه تفاوتی با وحدت بین اهورامزدا و تمامی مخلوقات او (1) دارد؟ آیا اصلاً در این بین، تفاوتی وجود دارد یا خیر؟

 

 

 

تقریر موبد خجسته می ستری

 

همان طور که ذکر شد، می ستری معتقد است:

“امشاسپندان گروه مقدسی هستند که به اهورامزدا کمک می کنند. اما این به معنای چندخدایی همانند آیین هندو نیست“. (می ستری 1387: 33)

نکته این عبارت زمانی مشخص می شود که می ستری در جایی دیگر می گوید:

“در لغت نامه ها نمی توانید واژه یونانی ای پیدا کنید که بتواند مفهوم یک خدا با چند دستیار را در قالب یک کلمه توضیح دهد، مگر در لغت نامه جامع آکسفورد که می توانید واژه Henotheistic را ببینید. این واژه معادل یکتاپرستی نیست. این واژه، متفاوت از Monotheism است. می توان گفت که اسلام قائل به Monotheism یعنی یکتاپرستی و یک خدا به طور مطلق است… [اما] مفهوم خدا در دین زرتشت با دیگر ادیان متفاوت است و می توان گفت که دین زرتشت، معتقد به Henotheistic است“. (می ستری 1387: 31-33)

 

بنابراین، موبد می ستری، کیش زرتشتی را نه دینی یکتاپرست، بلکه دینی «تک خدا گزین» می داند. بدین معنا که در این آیین، تصور بر این است که خدایان متعددی وجود دارد و یا امکان وجود خدایان متعددی فراهم است. اما زرتشت، یکی از آن خدایان، یعنی اهورامزدا را برتر می داند و مردم را به پرستش او دعوت می کند.

 

 

 

گزاره های توحید در نگاه اردشیر خورشیدیان

 

موبد خورشیدیان به عنوان یکی دیگر از بزرگان دین زرتشت در عصر حاضر، در ارتباط با امشاسپندان تعبیری عرفانی دارد:

“اصل ششم از اصول باورهای زرتشتی، باور به هفت پایه کمال است. یعنی اهورامزدا شش فروزه دارد که هر کس [در راه رسیدن به کمال] با تمرین و ممارست باید از آن ها برخوردار شود. چنین کسی در پایه هفتم تکامل، به جز ذات خداوند نمی بیند و با او یکی می گردد. این شش فروزه از این قرارند:

وهومن (منش یا اندیشه و گفتار و کردار نیک)، اردیبهشت (راستی و پاکی و عشق اهورایی)، شهریور (شهریاری بر خویش و تسلط بر نفس)، سپندارمذ (مهر و فروتنی و وفای به عهد)، خرداد (دانش و تجربه اندوزی و کمال جویی)، امرداد (بی مرگی و جاودانگی)“. (خورشیدیان 1387: 54)

 

بر این اساس، خورشیدیان امشاسپندان را به عنوان گام ها یا مراتب رسیدن به اهورامزدا معرفی می کند. این ادعا در حالی بیان می شود که بنا به گاهان، این مینوان، نمی توانند صرفاً پایه های کمال باشند، بلکه، وجودهایی مجزا هستند که هر کدام با بخشی از آفرینش اهورامزدا یا بخشی از جهان مادی در ارتباط می باشند.

به عنوان مثال، در گاهان، وهومنه با گاو (یسنا، هات 51، بند 7)، اشه وهیشته با آتش (یسنا، هات 34، بند 4) و آرمیتی با زمین (یسنا، هات 30، بند 7) ارتباط دارند.

در کتاب بندهش، نه تنها بر این رابطه تأکید می شود، بلکه علاوه بر آن، خویشکاری هر یک از امشاسپندان و ایزدان همکار آن ها نیز بیان می گردد.

 

 

کلام آخر

نمی توان ادعا کرد که هر یک از گزاره های توحیدی ذکر شده، عقیده و باور تمامی بزرگان دین زرتشت و پیروان این آیین است. به عنوان مثال، چنین نیست که تصور می ستری مبنی بر هنوتئیستیک بودن کیش زرتشت، باور تمامی زرتشتیان باشد.

اما عجیب این جاست که حتی در اصول دین زرتشت هم قطعیت و اجماع نظری وجود ندارد. بدین معنا که به عنوان مثال، برخی از بزرگان این دین از یکتاپرستی سخن می رانند و برخی نیز هنوتئیسم را منشأ توحید این کیش می دانند. اتفاقی که در ادیان الهی، بسیار نادر به نظر می رسد و شاید بتوان گفت که دلیل آن، چیزی نیست جز از بین رفتن بخش عمده ای از آموزه های این پیامبر در گذر زمان.

 

 

موضوعات مرتبط:

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش اول)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش دوم)

جایگاه ایزدان در آیین زرتشت (بخش دوم)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش سوم)

جایگاه ایزدان در آیین زرتشت (بخش اول)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش چهارم)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش پنجم)

 

 

 

پی نوشت ها:

1) بر اساس این تفکر که نظریه «وحدت وجود» نام می گیرد، تنها یک موجود در عالم وجود دارد که آن هم خداست. همه موجودات غیر از او نیز ظهورات و تجلیات او هستند.

 

 

 

منابع:

• لوایی، ش. (1395)، رویکرد اندیشمندان زرتشتی معاصر به توحید مبدأ، سال چهارم، شماره هشتم، صفحات 81 الی 104
• منجزی، ع. (1384)، پژوهشی در کیش زرتشت، انتشارات زمزم هدایت، قم، ص 68-74
• آذرگشسب، ف. (1360)، دوگانگی در کیش زرتشت، چیستا، شماره 3، ص 254-260
• خالقی، ح. (1395)، رویکرد اندیشمندان زرتشتی به توحید مبدأ، پژوهش های ادیانی، سال چهارم، شماره 8، ص 81-104
• لاجوردی، ف. (1396)، جایگاه امشاسپندان در جهان شناسی مزدایی و نقش آن ها در سلوک فردی، جاویدان خرد، شماره 31، ص 159-184
• محمدی، ج. (1386)، وحدت وجود زرتشتی، ادیان و عرفان، سال چهارم، شماره 12، ص 110-132

 

 

نویسنده: زهرا کامکار