بازدیدها: 18

 

شرک در آیین زرتشت

 

به طور کلی، آیین زرتشت از جمله دین های یکتاپرست تصور می گردد. این در حالی است که شواهدی مبنی بر وجود شرک، به ضوح در آیین زرتشت مشاهده می شود.

• اما دلیل این تناقض چیست؟

برای پاسخ به این سوال، خوب است نگاهی کوتاه به اوستا بیندازیم.

 

اوستا

 

«اَوِستا»، کتاب مقدس زرتشتیان است و پس از وداهای هند، قدیمی ترین متن مقدس آریایی ها به شمار می رود.

متن بجا مانده از اوستا، شامل پنج بخش است:

• یَسنا: اولین بخش از اوستا یسنا نام دارد. این بخش، از 72 هات (فصل) و هر هات از چند بند تشکیل می شود. در این میان، 17 هات از لحاظ زبان، بیان و شکل ارائه مطالب، کاملا با هات های دیگر تفاوت دارد. به این 17 هات، گاتها می گویند و کهن ترین قسمت اوستا هستند.

• یشتها: دومین و بلندترین بخش اوستای موجود است. این بخش شامل 25 کَردَه (فصل) می باشد. یشت ها به دو دسته کوتاه و بلند تقسیم می شوند. یشت های کوتاه دارای شیوه نگارش بسیار نارس و ساختگی است. اما یشت های بلند دارای زبانی پخته و کهنسال است.

• ویسپرد: بخش کوتاهی از اوستا بوده و 27 کرده یا فصل دارد.

• وندیداد: چهارمین بخش اوستاست و 22 فَرگَرد (فصل) دارد. دین پژوهان با توجه به سبک و شیوه نگارش وندیداد، عصر تدوین آن را جدیدتر از بخش های دیگر اوستا می دانند. زیرا در آن باورهای مغان ماد گزارش شده است. این بخش از اوستا تحت تأثیر شدید اندیشه ثنوی بوده بندهای وجود شرک، بیشتر در این قسمت یافت می شود.
  

• خرده اوستا: نام بخش نهایی اوستاست. در این مجموعه، ایزدانی چون میترا، آناهید، ارت و بهرام، ستایش و نیایش شده و برایشان قربانی می شود. این ستایش و نیایش تا آن جا پیش می رود که اهورامزدا نیز از نیایش گران این ایزدان به شمار می رود.

 

ثنویت یا دوگانه پرستی در آیین زرتشت

 

پژوهش گران بر این باورند که آیین زرتشت در سال های اولیه پیدایش، مروج یکتاپرستی بوده است. اما پس از زرتشت، عقاید و آداب کهن آریایی و همچنین تعالیم آیین های شرک آلود طوایف پارس و ماد، در کنار متن اولیه اوستا گذاشته شد و اوستای کنونی شکل گرفت.

در این مجموعه الحاقی که غیر گاهانی (1) است، باورهایی همچون ثنویت و طبیعت پرستی یافت می شود.

 

ثنویت

ثنویت یا دوگانه پرستی از اندیشه هایی است که آشکارا در اوستای غیرگاهانی وجود دارد. از یک سو اهورامزدا و مخلوقات نیکش و از سوی دیگر، اهریمن و مخلوقات ناپاک او قرار دارند. اهورامزدا به وضوح می گوید که در مقابل هر کدام از شانزده سرزمین نیکی که خلق کرده، اهمریمن موجوداتی شیطانی آفریده است:

“سومین سرزمین و کشور نیکی که من، اهورامزدا آفریدم، مَروِ نیرومند و پاک بود. پس آن گاه اهریمن، همه تن مرگ بیامد و به پتیارگی، «خواهش های گناه آلود را بیافرید“. (وندیداد، فرگرد یکم)

در ادامه آمده:

“شانزدهمین سرزمین و کشور نیکی که من، اهورامزدا آفریدم، سرزمین گرداگرد سرچشمه رود «رنگ ها» بود. جایی که مردمان بی سر (2) زندگی می کنند. پس آن گاه اهریمن همه تن مرگ بیامد و به پتیارگی زمستان دیو آفریده را بر جهان چیرگی بخشید“.

علاوه براین، هر یک از امشاسپندان (3) با پدیده های جهان مادی پیوند دارند و عهده دار حفاظت از آنها هستند. چنانکه وهومنه (اندیشه نیک) سرور چارپای سودبخش اهلی است. اشه وهیشته (اردیبهشت) نگهدار آتش است. اهورامزدا، آفریننده و حافظ انسان، خشتروئیریه (شهریور) سرور آسمان، هؤروتات (خرداد) آب، امرتات (امرداد) گیاهان و سپنته ارمیتی (سپندارمذ) زمین را حافظ و نگهبان است. (4)

 

کلام آخر بخش اول:

بخش گاهانی اوستا که کهن ترین قسمت آن است، مروج یکتاپرستی بوده و اثری از شرک در آن نیست. این در حالی است که بخش های متأخر اوستا از جمله وندیداد و خرده اوستا، متأثر از ادیان و فرهنگ های معاصر خود نوشته شده اند. به نظر می رسد که وجود شرک در بخش های متأخر اوستا و وجود یکتاپرستی در بخش های اولیه آن، به دلیل همین تفاوت در زمان نگارش بوده است.

به همین دلیل به هنگام مطالعه اوستا، با تناقضاتی آشکار در این زمینه مواجه می شویم.

 

 

1- گاهان، تلفظ دیگر گات ها، قدیمی ترین بخش اوستا است. مجموعه غیر گاهانی یعنی هر متنی غیر از گات ها.

2- مردمی که فرمانروایی بر آن ها حکمرانی نمی کند.

3- مری بویس، زرتشتیان، ص 48.

4- موجوداتی مینوی در دین زرتشت؛ تعداد و جایگاه آن ها در اوستا مبهم است. در گات ها نقش تجلیات اورامزدا بوده، در متون متأخر آیین زرتشت، مرتبط با آفرینش مادی اهورامزدا هستند.

5- برگرفته از کتاب پژوهشی در کیش زرتشت، علی اصغر منجزی