بازدیدها: 2
بررسی خاتمیت در سوره فرقان
شاید بتوان ادعا کرد که مسئله خاتمیت پیامبر (ص) از ابتدای ظهور اسلام تا دو قرن اخیر، یکی از مسلمات در میان بزرگان این دین به نظر می رسید. از این رو نیاز به توضیح و تبیین هر چه بیشتر پیرامون این موضوع تصور نمی شده است. این در حالی است که چیزی در حدود 12 قرن پس از ظهور اسلام، ابتدا بابیت و سپس بهائیت با این امر به مخالفت پرداختند و ادعای تکامل در همه ادیان را مطرح نمودند. از این رو، در این نوشتار تلاش بر این است که مسئله خاتمیت در سوره فرقان به عنوان یکی از استنادات پیروان بهاء، مورد بررسی قرار گیرد.
سوره فرقان و خاتمیت در نگاه بزرگان بهائیت
شیخ محمد ناطق اردستانی اصفهانی (متوفی 1355 هجری قمری)، یکی از مبلغین بهائیت، معقتد است، اشکالی که مسلمانان در رابطه با مسئله خاتمیت به بهائیان وارد می کنند، با مراجعه به آیه 51 سوره فرقان برطرف می گردد. بنابراین، می نویسد:
“و اما شبهه ثانی (خاتمیت) باقی بود، تا روزی در ضمن تحقیقات، مراجعه به قرآن مجید و این آیه کردم وَ لَو شِئْنا لَبَعَثْنا من کل قَریه مِنْ نَذیر…“.
حقیقت آیه 51 فرقان
در پاسخ به ادعای جناب اردستانی باید گفت:
اولاً، آیه ای که ایشان می گوید در تحقیقات خویش مورد بررسی قرار داده، در اصل به این صورت است:
“ وَ لَو شِئْنا لَبَعَثْنا من کل قَریةٍ نَذیراّ“. (سوره فرقان: 51)
“و اگر می خواستیم، هر آینه در هر آبادی و قریه ای، پیامبری را بر می انگیختیم، تا آنان را به ترس و اجبار به راه صلاح دعوت کنند“.
در حقیقت، اردستانی در استناد خود، آیه مذکور را به عمد یا سهواً مورد تحریف قرار داده است.
ثانیاً، توجه به این نکته ضروری است که واژه «لَوْ» در زبان عرب، مربوط به زمان گذشته است. به بیان روشن تر، این واژه زمانی به کار می رود که موضوعی محقق نشده است. مانند آیه شریفه زیر:
“لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ“. (سوره انبیاء: 22)
“اگر در زمین و آسمان خدایانى جز اللّه مى بود، هر دو تباه مى شدند. پس اللّه، پروردگار عرش، از هر چه به وصفش مى گویند منزه است“.
این آیه بدین معناست که جز الله، خدایی وجود ندارد، و گرنه، هر دوی این خدایان، تباه می شدند. این در حالی است که با توجه به استدلال اردستانی در رابطه با آیه پیشین، این آیه را باید این طور ترجمه کنیم که «می شود خدایی جز الله را تصور نمود». یعنی این مبلغ بهائیت، کلمه «لَوْ» یا «اگر» را به معنای وقوع حادثه یا ماجرا در نظر می گیرد. حال آن که خود بهائیان نیز حداقل در رابطه با آیه 22 سوره انبیاء، چنین عقیده ای ندارند.
بنابراین، باید پرسید، چطور وجود واژه «لَوْ» در آیه 51 سوره فرقان به معنای امکان بعثت انبیائی دیگر پس از رسول اکرم (ص) است، اما همین کلمه در آیه 22 سوره انبیاء، نشانه این است که امکان وجود خدایی جز الله وجود ندارد؟
ثالثاً، اگر بر فرض محال، تصور کنیم که مضمون آیه 51 سوره فرقان این است که خداوند در هر قریه ای، پیامبری نازل می کند، بنابراین باید به راستی هر شهر و روستایی، پیامبری برای خود می داشت. حال آن که می دانیم چنین امری نه در گذشته صادق بود و نه در عصر حاضر وجود دارد.
کلام آخر
خداوند در آیه اول از سوره فرقان می فرماید، ” تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا”. ترجمه این آیه می گوید، ” مبارك است آن كه قرآن، وسيله شناخت حق از باطل را بر بنده اش نازل كرد، تا برای جهانيان مايه هشدار باشد”.
در صورتی که معنای واژه «عالَم» را بدانیم، خواهیم دانست که این آیه که در ابتدای سوره مورد بحث اردستانی می آید نیز، تأکیدی است بر مسئله خاتمیت رسول مکرم اسلام (ص). این ادعا بر این اساس صورت می گیرد که مفسرین و لغت شناسان ادبیات عرب بر این باورند که «عالَم»، اشاره ای است به تمامی آن چه که تحت فلک قرار دارد. به عنوان مثال، راغب در صحاح اللغه می گوید، “عَلَم به معنای علامت است و عالَم به معنای خلق است و عالمون به معنای اصناف خلق.
البته توجه به این نکته ضروری است که این واژه می تواند علاوه بر موجودات عاقل، جمادات و نباتات را نیز شامل شود. اما از آن جا که با واو و نون جمع همراه می شود، مخصوص گروه ها و طبقات مختلف بشری می باشد. از این رو، معنای این آیه که پیش از آیه 51 سوره فرقان می آید نیز این است که:
«رسول اکرم (ص) برای انذار همه طبقات مردم در همه زمان ها و مکان ها مبعوث شده اند».
بنابراین، شاید اگر آیه 51 سوره فرقان در کنار آیه اول این سوره قرار گیرد، مقصود از این دو آیه بهتر فهم گردد.
منابع:
- علامه مصطفوی، ح. (1386)، محاکمه و بررسی در تاریخ و عقائد و احکام باب و بهاء، ج 1، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، تهران، لندن، قاهره، ص 31-35
- رهنمائی، ح. (1393)، نقدی بر مهم ترین مستمسکات بهائیان در ایراد شبهات کلامی درباره ختم نبوت پیامبر اسلام (ص)، معرفت کلامی، سال پنجم، شماره دوم، ص 49-66
