بازدیدها: 4

 

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار

 

قدرت اقتصادی پارسیان هند با حمایت انگلیس و نیاز دولت بریتانیا به حفظ قدرت خود در هندوستان از طریق ایجاد پایگاهی مناسب در ایران، سبب شد تا زرتشتیان هند به فکر کمک به هم کیشان ایرانی خود بیفتند. این افراد که اغلب، قرن ها پیش به هندوستان مهاجرت کرده بودند، جمعیتی را تشکیل دادند به نام «انجمن بهبودی حال زرتشتیان ایران». هدف ظاهری این انجمن، ارسال کمک های مالی به ایران برای بالا بردن سطح رفاه زرتشتیان این کشور بود.

 

 

پارسیان هند و ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان

 

زرتشتیان در عصر ساسانیان در اوج قدرت به سر می بردند. اما ظلم و دنیاپرستی موبدان زرتشتی که در آن دوران، سوار بر شاهان و شاهزادگان ساسانی بودند، در کنار گرایش به عیش و نوش پادشاهان در حرم سراها سبب شد تا سپاه سواره و قدرتمند این امپراطوری در مقابل شمار اندک عرب های مسلمان فروپاشد. از این رو زرتشتیان و موبدان زرتشتی به یکباره جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود را به کلی از دست دادند و به تدریج به اقلیتی دینی تبدیل شدند. همین امر موجب شد تا در گذر زمان، بخش اعظم آن ها به هند مهاجرت کنند. این بخش از زرتشتیان، جامعه «پارسیان هند» را در آن سرزمین به وجود آورند.

 

در این میان، با ورود دولت بریتانیا به کشور هند و اشغال بسیاری از بخش های این کشور، خصوصاً مراکز تجاری، ارتباط پارسیان هند با این دولت استعماری آغاز شد. انگلستان که به دلیل ارتباطات گسترده روسیه با ایران و دستیابی تزارهای روس به قفقاز برای برقراری سلطه بر هند، منافع سیاسی و اقتصادی خود در کشور پهناور هندوستان را در خطر می دید، تلاش کرد تا با ایجاد روابط دوستانه با پارسیان هند، پل ارتباطی مستحکمی به ایران به وجود آورد.

 

از این رو، درست در همان زمانی که دولت بریتانیا به تحقیر، شکنجه و کشتار مردم بی گناه هند به عنوان میزبانان پارسیان زرتشتی مشغول بود، روابطی عمیق و دوستانه با پارسیان برقرار نمود. همین روابط نیز که غالباً در ارتباط با حوزه تجارت و بازرگانی صورت می پذیرفت، به یکباره، جایگاهی قابل توجه برای پارسیان رقم زد. این مسئله تا بدان جا پیش رفت که همگی اعضای انجمن تجار بمبئی در زمان آغاز به کار از پارسیان هند بودند.

 

در این زمان بود که دولت بریتانیا، یکی از اعضای انجمن بهبودی حال زرتشتیان را که تبعه و سرباز ارتش انگلیس نیز بود را به عنوان نماینده این انجمن به ایران فرستاد. این فرد، مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا نام داشت.

 

 

مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا

 

مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا در سال 1813 میلادی در شهر موراسومالی از توابع بندر سورات هند به دنیا آمد. اما به دلیل ملاحظات تجاری، پدر مانکجی لیمجی هاتریا نیز مانند دیگر پارسیانی که ساکن سورات بودند به بمبئی کوچ کردند و در آن جا که تحت سلطه انگلیسی ها بود، اقامت نمودند.  شغل او در ابتدا، مباشرت و پیشکاری بازرگانان بود و به همین دلیل نیز مدام در مسافرت به سر می برد. پس از چندی نیز به خدمت دولت بریتانیا درآمد و تبعه انگلستان شد. (1)

 

مانکجی لیمجی از طرف دولت بریتانیا، چهار سفارش نامه برای چهار شهر بوشهر، تهران، بغداد و اسلامبول دریافت کرد. این نامه ها به روشنی گواهی است بر مأموریت یافتن مانکجی لیمجی توسط انگلیسی ها، برای پیاده کردن اهداف آن ها در ایران:

“به مقیمان دولت خود که کمال احترام را از صاحب مزبور بنمایند و ایشان را در نیک و بد از خود دانسته و حرمت او را نگاه دارند و در امور، خود را معاف نداشته و با او همراهی نمایند“. (2)

 

این نامه مصادف است با اوج اشغال هندوستان توسط انگلیس و فجایعی که در آن سرزمین رقم می زد. البته در آن زمان که مقارن با سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بود، هنوز انگلستان منافع سیاسی چندانی در ایران نداشت و صرفاً منابع طبیعی این کشور توسط پادشاهی بریتانیا به تاراج می رفت. اما به تدریج و با افزایش مستعمرات انگلیس و تصرف اراضی بیشتری در هند و همچنین اراده روسیه تزاری برای تصرف هند، نیاز این کشور به ایران برای حفظ منافع و زمین های اشغالی بیشتر شد. بنابراین، شاید بتوان گفت که ادعای ورود مانکجی لیمجی به ایران، صرفاً برای ارائه خدمات رفاهی به برادران هم کیش خود، تصوری بی معنا است.

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش دوم)

ثنویت در گات ها (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش چهارم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش پنجم)

 

پی نوشت ها:

1) شهمردان، رشید (1330 یزدگردی)، فرزانگان زرتشتی، تهران، نشریه سازمان جوانان زرتشتی، بمبئی، ص 619.

2) همان، ص 662.

 

منابع:

• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
• حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
• یاحقی، م.، آدینه کلات، ف. (1386)، زمینه های اجتماعی فروپاشی حکومت ساسانی بر اساس شاهنامه فردوسی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال شانزدهم، شماره شصتم، ص 155-176
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
• بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1391)، مدارس زرتشتیان در دوره قاجار، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اول، ص 109-133

 

نویسنده: زهرا کامکار