بازدیدها: 7
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار
در بخش چهارم از نوشتار پیش رو بیان شد که مانکجی لیمجی انگلیسی به همراه دیگر نمایندگان بریتانیا در ایران، مهم ترین عامل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار به شمار می روند. رویکرد اصلی مانکجی و دیگر پارسیانی که با حمایت و سفارش انگلیس وارد ایران می شدند، در ابتدا جلب نظر و توجه زرتشتیان با ارائه خدماتی از قبیل مدرسه سازی و لغو قانون دریافت جزیه از جامعه زرتشتی بود و سپس تسهیل شرایط برای جذب آن ها به فرقه بهائیت.
همان طور که پیش از این نیز ذکر شد، عملکرد مانکجی در این رابطه، خصوصاً در مدارس، آن قدر آشکار بود که جامعه زرتشتی ایران و هند را برانگیخت. این مسئله تا بدان جا پیش رفت که اعتماد پارسیان هند از وی سلب شد و دیگر مخارج مدارس را تقبل نکردند. اما مانکجی لیمجی که با حکم بریتانیا به ایران آمده بود، با وجود عدم حمایت پارسیان هند، پروژه مدرسه سازی را ادامه داد تا مبادا در مأموریتش خللی وارد گردد.
کیخسروجی دومین مأمور در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان
پس از فوت کریم خان زند در سال 1779 میلادی، در ایران آشوب و هرج و مرج به وجود آمد. در این میان، دو خانواده زرتشتی که از اوضاع نابسامان کرمان جان سالم به سر برده بودند، عازم یزد شدند و در آن جا اقامت کردند. میان یکی از این دو خانواده، مردی بود به نام کیخسرویزدیار که بعدها کیخسروجی نام گرفت. وی دختری زیبا به نام گلستان بانو داشت. پس از مدتی اقامت در یزد، مردی مسلمان و بسیار ثروتمند، خواهان ازدواج با دختر کیخسرویزدیار شد. همین امر سبب شد تا او که به این وصلت رضایت نداشت، به همراه خانواده از ایران مهاجرت کنند و در بمبئی ساکن گردند.
گلستان بانو در هند با یکی از پارسیان هند به نام فْرامجی بیکاجی ازدواج نمود. علاقه او به سرزمین خود، ایران سبب شد تا همسر و فرزندانش نیز نسبت به این کشور دلبستگی پیدا کنند و تمام تلاش خود را برای استقبال و کمک به مهاجرین که روز به روز بر تعداد آن ها افزوده می شد، نمایند. از این رو بورجُرجی فرامجی، پسر بزرگ گلستان بانو با تأسیس یک بنیاد خیریه در سال 1834 میلادی برای حمایت از ایرانیان مهاجر، گام های بلندی در این عرصه برداشت. بیست سال بعد نیز مهروانجی فرامجی، پسر سوم گلستان بانو به ارسال کمک برای بالا بردن سطح رفاه زرتشتیان در ایران مبادرت نمود. وی به یکی از بنیان گذاران «انجمن بهبودی حال زرتشتیان ایران» تبدیل شد.
نخستین فردی که به عنوان نماینده این انجمن به ایران آمد، مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا بود. او در سال 1854 میلادی وارد بوشهر شد. پس از مرگ مانکجی لیمجی صاحب، دولت بریتانیا، این بار کیخسروجی خان صاحب را در سال 1890 میلادی از طرف انجمن اکابر پارسیان هند به ایران فرستاد. «انجمن ناصری زرتشتیان یزد» به عنوان اولین انجمن زرتشتیان در ایران، که برای به حاشیه راندن دستوران و موبدان زرتشتی شکل گرفت، تنها دو سال پس از اقامت کیخسروجی صاحب بود که توسط وی تأسیس شد.
به بیانی روشن تر، این انجمن که در ظاهر، وظیفه داشت به امور تثبتی زرتشتیان بپردازد، به تدریج، ضمن این که در حکم دادگاه ویژه نزاع ها و درگیری های داخلی بین زرتشتیان عمل می کرد، روابط گسترده ای با بهائیان نیز داشت. علاوه براین، بسیاری از اعضای آن نیز یا بهائی بودند و یا پیوندهایی عمیق با این فرقه داشتند.
کیخسروجی برای نیل به این هدف از زرتشتیان ایران خواست تا مخارج مدارس تأسیس شده توسط پارسیان هند را خود به عهده بگیرند. استدلال وی این بود که پارسیان هند در گذشته، هزینه های بسیاری را برای لغو قانون دریافت جزیه از زرتشتیان و همچنین ساخت مدارس متحمل شدند و اکنون لازم است که خود زرتشتیان ایران وارد عمل شوند و در راستای خدمت به هم نوعان و کودکان خود کاری کنند. کیخسروجی از این طریق توانست حقوق معلمان مدارس را تأمین نمایند. همین امر سبب شد تا نسل نوینی از زرتشتیان در مدارس تربیت شوند که یا تغییر کیش دادند و بهائی شدند و یا به این فرقه علاقه پیدا کردند. این افراد، بجای روحانیون سنتی قرار گرفتند.
ادامه دارد…
موضوعات مرتبط:
پی نوشت ها:
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش دوم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش سوم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش چهارم)
منابع:
- دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
- حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
- حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
- نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
- بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم
- نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1391)، مدارس زرتشتیان در دوره قاجار، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اول، ص 109-133
