بازدیدها: 2

 

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار

 

کیخسروجی صاحب، دومین مأمور انگلیس در ایران برای برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار است. البته دولت بریتانیا از جاسوسان متعددی چه در این دوران و چه پس از آن در ایران بهره می برد، اما در این نوشتار تنها مأمورانی مورد توجه قرار می گیرند که تحت نام پارسیان هند وارد ایران می شدند. به هر ترتیب، کیخسروجی که از پارسیان به شمار می رفت و نوه وی، «مهروانجی فرامجی»، یکی از بانیان اولیه تشکیل «انجمن بهبودی حال زرتشتیان ایران» بود، در ابتدای ورود به کشور، از جایگاه ویژه ای در میان زرتشتیان ایران برخوردار شد.

اما عملکرد وی در خدمت رسانی و حمایت بی دریغ از پیروان بهائیت، زمینه سازی برای تغییر کیش زرتشتیان و درآمدن آن ها به فرقه بهائیت و تلاش برای تنزل دادن جایگاه موبدان و دستوران زرتشتی، منجر به ایجاد اختلاف در میان زرتشتیان ایران و در نتیجه نارضایتی آن ها از وی شد.

 

 

کیخسروجی دومین مأمور در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان

 

کیخسروجی صاحب از یک سو با تأسیس «انجمن ناصری»، سبب به حاشیه رانده شدن دستوران و موبدان شد و از سوی دیگر، نه تنها به حمایت از بهائیان می پرداخت، بلکه برای تغییر کیش هم کیشان زرتشتی خویش نیز زمینه را فراهم می نمود. افزون براین، با وجود انزجار بدنه جامعه زرتشتی از تغییر آیین زرتشتیان، کیخسروجی به حمایت همه جانبه از افرادی می پرداخت که به فرقه بهائیت در می آمدند.

این افراد که اغلب خود، دست پروده های مدارسی بودند که ابتدا مانکجی لیمجی و سپس کیخسروجی آن ها را بنیان می نهادند و معلمانی بهائی را برای تربیت دانش آموزان در آن جا استخدام می کردند، «احبا» نام گرفتند. حمایت های مغرضانه کیخسروجی از جمعیت احبا، خشم زرتشتیان را برانگیخت و وی، جان خود را بر سر همین مسئله از دست داد. کیخسروجی به عنوان دومین جاسوس دولت بریتانیا در ایران، آن چنان در انجام مأموریت خود در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان موفق بود که مرگ وی، جامعه بهائی را دچار خلائی بزرگ نمود. از این روعبدالبهاء (1) در غم از دست دادن او، پیام صادر کرد و برای وی طلب مغفرت نمود. (2)

 

میرزا اسدالله فاضل مازندرانی بهائی، درباره کیخسروجی و سبب مرگ وی چنین می نویسد:

“… کیخسروجی که بعد از وی (مانکجی) از جانب بزرگان پارسیان هند، به سرپرستی زرتشتیان ایران قرار داشت، همین که تعصبات دستور تیرانداز و اعمال بی عدالتش را مخالف حق سرپرستی و انسان دوستی نگریست، محض قلع و قمع استبداد و استقلال وی در امور ملت به صدد تأسیس انجمن نمایندگان برآمد و به نوعی اقدام نمود که تنی چند از احبای پارسی، عضویت یافتند. و پروفسور جوانمرد، منشی انجمن واقع شد که نظام نامه، تنظیم و انشاء کرد. و به محضر حضرت عبدالبهاء فرستاد و بیانات مسرت بخش در جوابش رسید که مناجات در آن بود:

«پاک ای یزدانا خاک ایران را از آغاز مشکبیز فرمودی الی آخر».

دستور مذبور به مضادت انجمن پرداخت و کاری از پیش نبرد. و انجمن به او رخ داد و از او قایت و حمایت نمود [از او به غایت حمایت نمود]. و بدین طریق، دست دستورها از نفوذ مطلق نسبت بر زرتشتیان، کوتاه گشت. ولی عاقبت، کسخیرو را مسموم و هلاک نمودند…”. (3)

 

در این نقل از فاضل مازندرانی بهائی، اعترافات جالبی وجود دارد. فاضل به روشنی نشان می دهد که کیخسروجی، برای حذف جایگاه و قدرت دستوران (بزرگ ترین پیشوایان دینی در آیین زرتشت)، چند نفر از اعضای جمعیت احبا را به عضویت انجمن در می آورد. از آن جالب تر این که آن ها نیز نظام نامه انجمن را تحت نظارت عبدالبهاء تنظیم می کنند. به دیگر سخن، این جاسوس بریتانیا (کیخسروجی)، به اسم افزایش استقلال عوام زرتشتی، ابتدا دستوران و موبدان را به حاشیه می راند، سپس زرتشتیان را تحت امر رهبران بهائیت قرار می دهد.

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش دوم)

انسان شناسی در آیین زرتشت

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش سوم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش چهارم)

تغییر تقویم در بابیت و بهائیت (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش پنجم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هفتم)

تغییر تقویم در بابیت و بهائیت (بخش دوم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هشتم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش نهم)

 

پی نوشت ها:

1) عبدالبهاء، لقب عباس افندی، فرزند ارشد حسینعلی نوری (بنیان گذار بهائیت) است.

2) عبدالبهاء (1333) قمری، مجموعه الواح مبارکه به افتخار بهائیان پارسی، بی جا، مؤسسه مطبوعات امری، ص 26.

3) فاضل مازندرانی، اسدالله (132) بدیع/ (1976) میلادی، تاریخ ظهورالحق، ج 8، قسمت دوم، بی جا، مؤسسه ملی مطبوعات امری، ص 934 و 935.

 

منابع:

• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
• حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
• حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
• بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1391)، مدارس زرتشتیان در دوره قاجار، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اول، ص 109-133

 

نویسنده: زهرا کامکار