بازدیدها: 0
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار
در بخش قبلی بیان شد که کیخسروجی به عنوان یکی از عوامل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار، به دلیل مخالفت هایی که با موبدان و دستوران زرتشتی داشت، مورد اعتراض جدی قرار گرفت و در نهایت نیز به قتل رسید. او که حمایت همه جانبه خود را به جمعیت احبا و تغییر کیش دادگان زرتشتی معطوف کرده بود، تمام تلاش خود را می کرد تا انجمن زرتشتی ناصری را زیر نظر و فرمان بهائیت قرار دهد. از این رو، نیاز داشت تا ابتدا از قدرت و نظارت دستوران و موبدان بر این انجمن و به طور کلی، جامعه زرتشتی بکاهد و پس از آن، رهبران جدیدی از فرقه بهائیت را بر آن مسلط نماید. همین امر نیز سبب شد تا جان خود را از دست دهد.
با مرگ کیسخروجی صاحب، دولت بریتانیا به سرعت وارد عمل شد و جاسوس دیگری را تحت نام نماینده پارسیان هند به ایران فرستاد. چرا که فقدان این مأموران در ایران، خسارت بزرگی برای انگلستان به حساب می آمد و باید به سرعت این خلأ پر می شد. از این رو اردشیرجی ریپورتر، وارد ایران شد.
اردشیرجی ریپورتر و ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان
شرایط خاص تاریخی، شخصیت های خاص خود را می سازد. همچنین، میان این شخصیت ها، شرایط تاریخی و ساختارهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، رابطه ای متوازن و هماهنگ وجود دارد. بنابراین، معرفی شخصیت های خاص تاریخی و آشنایی با آن ها از اهمیت ویژه ای در فهم حوادث تاریخی برخوردار است.
به نظر می رسد که نخستین بار که در تاریخ معاصر به شخصیت اردشیرجی ریپورتر اشاره می شود در کتاب «تاریخ اجتماعی ایران دوره قاجار»، اثر عبدالله مستوفی باشد. اما مهم تر از آن، دومین اشاره به این جاسوس انگلیس است که «سر دنیس رایت» در کتاب خود با عنوان «انگلیسی ها در میان ایرانیان»، نقش وی را در کودتای سوم اسفندماه 1299 به صورتی بسیار مختصر بیان می کند. فرزند وی شاپور ریپورتر نیز درست همانند پدر به خدمت انگلیسی ها در آمد.
اردشیرجی ریپورتر که نقش پررنگی در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی داشت، از رؤسای انجمن اکابر پارسیان هند در تهران به شمار می رود. وی چیزی در حدود چهل سال برای خدمت به انگلیس در ایران اقامت نمود. شاپور ریپورتر، فرزند وی، پدر را چنین توصیف می کند:
” پدرم به تمام نقاط ایران سفر می کرد. او عامل ارتباطی ارشدی بود که حتی زندگی فرزند و همسر خود را نیز به اطلاعات آلوده بود. کسی جز افراد معتمد او نباید از این که من پسر اویم اطلاع می یافت. به همین دلیل در کودکی نمی دانستم پدرم کجاست و چه کاره است. نام مرا از روی نام خانوادگی مادرم انتخاب کرده بود. به این ترتیب در کودکی، نام او را نیز نمی دانستم. مسئله فقط این نبود. حتی علایق من باید در جهتی تکوین می یافت که الزامات اطلاعاتی مورد نظر او آن را تعیین می کردند.
همچنین اصرار مداومش برای آن که در زمینه آموزشی به سرعت پیشرفت کنم، امری غیرعادی و هدف دار به شمار می رفت. باید زبان انگلیسی را به عنوان زبان مادری می آموختم. البته پدرم شخصاً چنین فشاری نمی آورد، ولی کسانی که آن ها را مأمور تربیت من ساخته بود، با اصرار تمام، خواهان آن بودند“. (1)
اردشیرجی ریپورتر در دوران ناصرالدین شاه قاجار به عنوان جاسوس انگلیس وارد ایران شد. در دوران مشروطه، از اعضای انجمن هایی به شمار می رفت که تحت نام حامیان مشروطه به این جنبش نفوذ کردند و فعالیت های سری برای دولت های بیگانه متبوع شان داشتند. وی نیز همچون همتای اسبق خود، مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا، تلاش می کرد تا باستان گرایی را به عنوان سلاحی برای مقابله با اسلام در ایران، مورد توجه قرار دهد.
همکاری اردشیر ریپورتر با دولت بریتانیا بر خلاف همتایان سابق وی یعنی مانکجی لیمجی و کیخسروجی، آشکارا صورت می پذیرفت. از این رو با جاسوسان انگلیسی معاصر خود، سرپرسی سایکس، سر دنیس رایت و لرد لمینگتون، قرابت و صمیمیتی وصف ناگذیر داشت و انگلستان نیز علاوه بر استفاده از دیدگاه های وی، او را به سمت مشاور مخصوص سفارت خود در تهران منصوب نمود.
ادامه دارد…
موضوعات مرتبط:
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش دوم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش سوم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش چهارم)
تغییر تقویم در بابیت و بهائیت (بخش اول)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش پنجم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش ششم)
تغییر تقویم در بابیت و بهائیت (بخش سوم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هشتم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش نهم)
پی نوشت ها:
1) آرین رنجی شری [نام جعلی شاپور ریپورتر] (1377)، به دام افتاده، اشرفی، محسن (مترجم)، نشر نی، تهران، ص 14-15.
منابع:
- آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194
- دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
- حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
- حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
- نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
