بازدیدها: 1
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار
مانکجی لیمجی هاتریا، کیخسروجی صاحب و اردشیرجی ریپورتر، پارسیانی بودند که با فرمان انگلیس، در جهت حفظ منافع این کشور و به نام کمک به هم کیشان زرتشتی خود، برای برقراری ارتباط میان زرتشتیان وبهائیان، تلاش نمودند. در این میان، مانکجی لیمجی از دو همتای بعدی خود، مقبولیت بیشتری داشت. شاید بتوان گفت، دلیل این امر این است که وی اولین نفر برای انجام این مأموریت بود و در نتیجه، خدماتی که در ظاهر انجام می داد، آن قدر جامعه زرتشتی را مسحور خود نمود که به لایه های پنهان آن توجهی نداشتند. حال آن که اولاً دو همتای دیگر او، بیشتر در نقش حافظ خدمات انجام شده در زمان مانکجی بودند. ثانیاً اموری را که مانکجی پیش از آن ها به سرانجام رساند، دیگر جذابیت اولیه خود را از دست داده بودند و در نتیجه، همچون قبل، مسحورکننده نبودند.
لذا جامعه زرتشتی امکان این را یافت تا به دقت بیشتری عملکرد آن دو را رصد نماید و ابعاد آن را مورد توجه قرار دهد. شاهد این امر آن که عامل اصلی ایجاد آشفتگی در میان زرتشتیان عصر قاجار، تشویق و کمک این سه جاسوس انگلیس برای بهائی شدن زرتشتیان بود. این مسئله، دامن مانکجی را نیز گرفت.
همان طور که پیش از این نیز ذکر شد، مانکجی لیمجی به دلیل حمایت های همه جانبه و آشکار خود از بهائیت و به کار گیری معلمان و مشاوران بهائی در امر آموزش دانش آموزان زرتشتی، خشم جامعه زرتشتی را آن چنان برانگیخت که علیه او شروع به نامه نگاری کردند. با این وجود، پس از چندی، ورق برگشت و مانکجی، مقبولیت اولیه خود و حتی بیش از آن را، این بار بعد از مرگ خود بدست آورد. این در حالی است که کیخسروجی صاحب و اردشیرجی ریپورتر، به دلیل همین اتهام، توسط خود زرتشتیان به قتل رسیدند.
منافع انگلیس، عامل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار
انگلستان پس از مشاهده پیش روی های روسیه تزاری و تمایل این کشور برای دستیابی به هند، تلاش نمود تا با ورود به ایران و ایجاد پایگاهی مستحکم در این سرزمین، سدی در مقابل روس ها به وجود آورد. در ابتدای امر، ایران از لحاظ اقتصادی، جذابیت چندانی برای انگلیسی ها نداشت. بنابراین، تنها مقاصد آن ها در این سرزمین، جنبه سیاسی داشت. اما چندی بعد، ابعاد اقتصادی و مالی نیز بدان افزوده شد. همین امر سبب شد تا به محض مشاهده ضعف قاجار و در کشاکش جنگ جهانی اول، دیگر صبر را بر خود جایز نبینند و آشکارا ایران را به تصرف خود درآورند.
به هر ترتیب، مانکجی و همتایان او، زمینه سازان این حرکت بودند. چرا که خود بهائیت نیز، بستری بود برای ایجاد تفرقه در این مرز و بوم. در حقیقت، بیگانگان شرق و غرب، یعنی همان روس ها و انگلیسی ها، برای حمله به ایران و اشغال این کشور، علیرغم وجود شاهان بی کفایت قاجار، خود را در برابر سد محکم مراجع تقلید و عالمان شیعی می دیدند. از این رو تلاش نمودند تا به طریقی از قدرت بزرگان دینی بکاهند.
در این زمان بود که علی محمد شیرازی ملقب به باب و پایه گذار فرقه بابیت، ادعای مقام ذکریت (1) کرد. برخی بر این باورند که اساساً تربیت علی محمد و آموزش این که چنین ادعای کند نیز با بیگانگان بوده است. اما اغلب پژوهش گران معتقدند که روس ها با مشاهده چنین فردی در میان روحانیون، با وی ارتباط برقرار کردند و به حمایت و تشویق وی پرداختند. به هر ترتیب، حمایت های روس ها در آغاز امر و پس از آن انگلیس از علی محمد شیرازی و سپس حسینعلی نوری، سبب گسترش این فرقه های انحرافی در میان جهان اسلام و شیعه شد. این درست همان چیزی بود که بیگانگان در پی آن بودند، یعنی تفرقه و به تبع آن، تضیف قوا.
پس از آن نیز، دولت بریتانیا حمایت های همه جانبه خود از گسترش بهائیت را تا به امروز ادامه داده و می دهد. حال آن که تلاش برای بهائی نمودن اقلیت های دینی در ایران، خصوصاً جامعه زرتشتی این سرزمین، تنها یکی از این حمایت ها به شمار می رود.
موضوعات مرتبط:
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش ششم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هفتم)
دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش هشتم)
پی نوشت ها:
1) مقام ذکریت، مقامی است که بر اساس آن، فرد علم لدنی دارد و در نتیجه به کنه تفاسیر و تأویلات قرآنی دست می یابد.
منابع:
- آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194
- دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
- حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
- حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
- نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
