بازدیدها: 34

دلایل تغییر در شریعت کیش زرتشت

زرتشتیان در ادوار گذشته نسبت به شریعت کیش زرتشت، چندان پایبند نبوده­اند. این امر دلایلی دارد که در ادامه مختصراً به آن ها اشاره می شود.

 

 

تغییر در شریعت کیش زرتشت، چرا؟

 

1- شاید بتوان ادعا کرد که مهم ترین عامل در این رابطه، نبود قوانین الهی در سروده های گاهانی است. سروده های گاهان که به باور زرتشتیان، تنها بخش آسمانی اوستا می باشد، صرفاً تصویرگر ستایش اهورامزدا توسط زرتشت و عشق او به پروردگار جهانیان است. به بیان روشن تر، در این بخش از اوستا، اثری از احکام شرعی یافت نمی شود. در مقابل، این احکام اغلب در بخش یشت ها و وندیداد مشاهده می شود که به عقیده اندیشمندان زرتشتی، نظر موبدان گذشته می باشد و در نتیجه، آسمانی نیست.

از این رو، بزرگان دین زرتشت بر این باورند که اجرای این احکام، الزامی نمی باشد و می توان آن ها را تغییر داد و یا حذف نمود.

 

2- دومین عامل مهم در تغییر شریعت کیش زرتشت، کهنگی و کاربردی نبودن بسیاری از احکام است.

به عنوان مثال، یکی از مجازات های کشتن سگ آبی، ده هزار ضربه تازیانه می باشد. (وندیداد، فرگرد 14، بند 2)

البته مجازات های تازیانه در کیش زرتشت قابل تبدیل است و می توان بجای آن جریمه پرداخت نمود. به همین دلیل نیز موبدان زرتشتی در گذشته، درآمد قابل توجهی از این طریق کسب می کردند. اما به طور کلی چنین مجازات هایی از هیچ لحاظ قابل اجرا نمی باشد.

 

از جمله احکام شرعی زرتشتی که قابل اجرا نیست، مجازات دفن مرده است. در نگاه اوستا، خاک، پاک است. بنابراین نباید مرده را دفن کرد، چرا که مرگ، سلاح اهریمن است. از این رو باید مرده را درون دخمه گذاشت تا خوراک حیوانات شود. (وندیداد، فرگرد 6، بند44-45)

همچنین، مجازات کشیدن پارچه بر روی جسد مرده، دو هزار ضربه تازیانه می باشد. (وندیداد، فرگرد 8، بند 25)

 

یکی دیگر از احکام شریعت کیش زرتشت که در عصر حاضر قابل اجرا نیست، احکام مربوط به زنان در دوران عادت و زایمان است.

در وندیداد، فرگرد 16 تأکید بر این است که زنان در دوران عادت ماهانه باید در جایی متروک، دور از آب و آتش و مردم باشند. در این دوره باید در ظرف های کم بها به آن ها غذا داد و نباید غذای آن ها به اندازه ای باشد که نیرو بگیرند.

همچنین در وندیداد، مجازات سختی برای زنی که فرزند مرده بدنیا می آورد تعریف می شود. (وندیداد، فرگرد 5، بند 45)

 

3- از دیگر عوامل تغییر احکام زرتشتیان، مواجهه آن ها با فرهنگ غرب است. مزداپور، اندیشمند برجسته زرتشتی در این رابطه می نویسد:

“هنگامی که جامعه زرتشتی با زندگانی مدرن و فرهنگ غربی رو به رو شد، آداب و رسوم قدیمی که بسیاری از آن ها ثابت مانده بودند، به سختی دستخوش دگرگونی و تغییر شدند. پس از گذشت نزدیک به هزار سال در شرایط تازه و مدرن، آداب دینی و سنت زنده زرتشتی تغییر یافته بود و مقهور فرهنگ و باورهای غربی شد. در سال 1950 میلادی، سنت کهن در برابر هجوم عوامل تازه­وارد از غرب در هم شکست و به سرعت تغییر یافت“. (مزداپور، 1391، ص 33-37)

 

4- چهارمین عامل در این میان، مواجهه شریعت زرتشتی با آیین اسلام بود. جذابیت احکام اسلامی در مقابل شریعت سخت وندیداد و سایر متون زرتشتی سبب شد تا روحانیون به فکر افتند در این احکام، تغییراتی ایجاد نمایند. موبدان زرتشتی به این نتیجه رسیدند که اگر این تغییرات صورت نپذیرد، آیین زرتشت نمی تواند در برابر اسلام مقاومت کند و نابود خواهد شد.

کریستن سن در این رابطه می نویسد:

“شریعت زرتشتی که در زمان ساسانیان دین رسمی محسوب می شد، مبتنی بر اصولی بود که در پایان عهد ساسانی به کلی میان تهی و بی مغز شده، انحطاط [آن] قطعی و ناگزیر بود. هنگامی که غلبه اسلام، دولت ساسانی را که پشتیبان روحانیون بود واژگون کرد، روحانیون دریافتند که باید کوشش فوق العاده ای برای حفظ شریعت خود از انحلال تام بنمایند. این کوشش صورت گرفت… بسیاری از روایات دینی را به کلی حذف کردند و یا تغییر دادند… “. (کریستین سن، 1372، ص 571)

 

 

کلام آخر

شاید بتوان ادعا کرد که عدم وجود احکام شرعی در سروده های گاهانی، عامل اصلی تغییر در شریعت کیش زرتشت است. در حقیقت، اگر این شریعت، همچون بندها و عبارات گاهانی، آسمانی تلقی می شد، به این سادگی و توسط موبدان تغییر نمی یافت.

مهم تر از آن این که اگر به راستی این احکام، آسمانی و اوامر پروردگار جهانیان بود، آن چنان دشوار نبود که عمل به آن ها سخت و گاهی غیرممکن گردد. چرا که مسلماً کسی بیشتر از خالق بشر به قابلیت های او آگاه نبوده و قادر نیست قوانینی وضع کند که ضمن رفع مشکلات زندگی، سعادت و تکامل را برای او به ارمغان آورد.

 

موضوعات مرتبط:

نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش اول)

نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش اول)

نگاهی به آموزه تثلیث (بخش اول)

 

منابع:

• حاجتی شورکی، م. (1397)، آیین زرتشت: شریعت محور یا شریعت گریز، معرفت ادیان، سال نهم، شماره سوم، پیاپی 35، صفحات 123-141

 

نویسنده: زهرا کامکار