بازدیدها: 16
یکی از صفاتی که قرآن و سنت در مورد خداوند متعال به کار گرفته است صفت خبری «معیت» است. ابن تیمیه این صفت را بر معنای واقعیش حمل می‌کند و بر این باور است که ذات پروردگار حقیقتاً با همه مخلوقات همراه است. این در حالی است که علمای اهل سنت این صفت را تعدیل می کنند و آن را کنایه از علم و ثروت و قدرت خداوند می‌دانند.
به گزارش فاران نیوز، یکی از صفاتی که قرآن و سنت در مورد خداوند متعال به کار گرفته است صفت خبری «معیت» است. ابن تیمیه این صفت را بر معنای واقعیش حمل می‌کند و بر این باور است که ذات پروردگار حقیقتاً با همه مخلوقات همراه است. این در حالی است که علمای اهل سنت این صفت را تعدیل می کنند و آن را کنایه از علم و ثروت و قدرت خداوند می‌دانند.
دیدگاه علمای اهل سنت در صفت معیت صفت معیت در آیات و روایات(۱) در مورد خداوند به کار رفته است. علمای اهل سنت این صفت را به تأویل برده اند آن را کنایه از علم و سمع و بصر و قدرت خداوند دانسته‌اند. در ادامه برخی از اقوال علمای اهل سنت در تفسیر آیه چهارم از سوره مبارکه حدید مطرح می شود.
ابن رجب حنبلی می‌نویسد:
« فقال من قال من علماء السلف حينئذ: إنما أراد أنه معهم بعلمه.(2) وحكى ابن عبد البر وغيره إجماع العلماء من الصحابة والتابعين في تأويل قوله (وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ) أن المراد علمه.
علمای سلف گفتند مراد این است که خداوند با علمش همراه مخلوقات است. و ابن عبدالبر و غیر او حکایت کردند که علمای صحابه و تابعین در تأویل آیه اجماع دارند و مراد از آن را علم خداوند می دانند.» (۳)
ابو‌حیان اندلسی می‌نویسد:
« وَهَذِهِ آيَةٌ أَجْمَعَتِ الْأُمَّةُ عَلَى هَذَا التَّأْوِيلِ فِيهَا، وَأَنَّهَا لَا تُحْمَلُ عَلَى ظَاهِرِهَا مِنَ الْمَعِيَّةِ بِالذَّاتِ.
امت اسلام در تأویل آیه اجماع دارند و همگی بر این باور هستند که آیه بر ظاهرش که معیت بالذات است حمل نمی‌شود.» (۴)
فخر رازی می نویسد:
«فَقَدِ انْعَقَدَ الْإِجْمَاعُ عَلَى أَنَّهُ سُبْحَانَهُ لَيْسَ مَعَنَا بِالْمَكَانِ وَالْجِهَةِ وَالْحَيِّزِ، فَإِذَنْ قَوْلُهُ: وَهُوَ مَعَكُمْ لَا بُدَّ فِيهِ مِنَ التَّأْوِيلِ.
تحقیق و یاد خداوند مکانی نیست و در این مسئله اجماع است بنابراین شعارهای از تعویل در این آیه نیست.» (۵)
ابن عطیه می نویسد:
«و هو معکم این ما کنتم معناه بقدرته وعلمه وإحاطته. وهذه آية أجمعت الأمة على هذا التأويل فيها.
او با شما است هر کجا باشید. معنای سخن خداوند این است که او با قدرت و علم و احاطه اش با شما است. و این آیه از آیاتی است که امت بر تاویل در آن اجماع دارند.» (۶)
قرطبی می‌نویسد:
« (وهو معكم) يعني بقدرته وسلطانه وعلمه… وقد جمع في هذه الآية بين (استوى على العرش) وبين (وهو معكم) والأخذ بالظاهرين تناقض فدل على أنه لا بد من التأويل، والإعراض عن التأويل اعتراف بالتناقض.
او با شما است یعنی با قدرت و سلطنت و علم. و در این آیه بین دو صفت استوا و معیت جمع شده است و اخذ به ظاهر هر دو موجب تناقض است. لذا چاره‌ای غیر از تأویل نیست.» (۷)
باتوجه به آنچه که از علمای اهل سنت بیان شد، این نتیجه حاصل می شود که علمای سلف و خلف بر این باور هستند که صفت معیت نمی‌تواند در معنای واقعی آن یعنی همراهی ذات پروردگار با مخلوقات است، حمل شود و لذا آن را تاویل کرده اند و به معنای علم خداوند دانسته اند.
دیدگاه ابن تیمیه:
دانسته شد که علمای اهل سنت دست از معنای حقیقی صفت معیت برداشته و آن را بر معنای مجازی حمل کرده اند. در حالی که ابن تیمیه نه تنها با علمای اهل سنت مخالفت کرده و این صفت را بر معنای حقیقی‌اش حمل کرده، بلکه فهم خودش را بر آن تحمیل حرده و می‌گوید: علمای گذشته نیز این صفت را تاویل نکرده‌اند و معیت را بر معنای واقعی آن حمل کرده‌اند.
عبارات ابن تیمیه در کتاب «الفتوی الحمویة الکبری» این است:
« فالله مع خلقه حقيقة، وهو فوق عرشه حقيقة…. وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ دل ظاهر الخطاب على أن حكم هذه المعية ومقتضاها أنه مطلع عليكم، شهيد عليكم ومهيمن عالم بكم وهذا معنى قول السلف: إنه معهم بعلمه.
پس خداوند حقیقتاً با مخلوقاتش است و حقیقتا بر روی عرش قرار دارد. ظاهر خطاب «و هو معکم این ما کنتم» این است که همراهی خداوند با شما به این معنا است که او بر شما مطلع است و شاهد بر شما است و مسلط و عالم به شما است و این معنای قول عالمان گذشته است که گفتند: خداوند با علم به همراه مخلوقات است.» (۸)
ابن تیمیه معنای حقیقی را مراد گرفته
جالب این است که این مخالفت با اجماع، از چشم ابن عثیمین مخفی نمانده و به خوبی متوجه شده است که دیدگاه ابن تیمیه مخالف با آن چیزی است که از علما نقل شده است. چنانچه وی در این رابطه می نویسد:
« هل المعية حقيقية أو هي كناية عن علم الله عز وجل وسمعه وبصره وقدرته وسلطانه وغير ذلك من معاني ربوبيته؟ أكثر عبارات السلف رحمهم الله يقولون: إنها كتابة عن العلم وعن السمع والبصر والقدرة وما أشبه ذلك. واختار شيخ الإسلام في هذا الكتاب وغيره أنها على حقيقتها، وأن كونه معنا حق على حقيقته، لكن ليست معيته كمعية الإنسان للإنسان.
آیا همراهی پروردگار با مخلوقات حقیقی است؟ آیا این که مراد از معیت کنایه از علم و صبر و بصر و قدرت و سلطنت خداوند است؟ اکثر علماء گذشته بر این باور هستند که این صفت کنایه از علم و سمع و بصر و قدرت خداوند است. در حالی که ابن تیمیه در این کتاب و در غیر آن بر این باور است که این صفت بر معنای حقیقی‌اش استعمال شده است و معیت خداوند مثل و مانند معیت انسان‌ها با یکدیگر نیست.» (۹)
نتیجه:
مقایسه دیدگاه ابن تیمیه اقوال علمای اهل سنت به این نتیجه رسیدیم که آنان به اجماع صفت معیت را تاویل کرده اند و آن را کنایه از علم، سمع، بصر و قدرت خداوند می‌دانند. در حالی که ابن تیمیه معیت حقیقی را مراد گرفته و نه تنها با آنها مخالفت می‌کند بلکه نظر خود را نیز بر آنها تحمیل می‌کند.
منابع:
ابن العثيمين، محمد بن صالح، شرح العقيدة الواسطية، المحقق: سعد فواز الصميل، دار ابن الجوزي، الرياض، المملكة العربية السعودية، الطبعة: الخامسة، 1419ه.
_ابن تيميه حراني، احمد، الفتوى الحموية الكبرى، المحقق: حمد بن عبد المحسن التويجري، دار الصميعي، الرياض، الطبعة الثانية 1425ه.
بن رجب، عبد الرحمن ابن شهاب الدين، فتح الباري، تحقيق: أبو معاذ طارق بن عوض الله بن محمد، السعودية، دار ابن الجوزي، الطبعة الثانية، 1422ه.
قرطبي، محمّد، الجامع لأحكام القرآن، تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش، دار الكتب المصرية، القاهرة، چاپ دوّم، 1384ق.
ابن عطيه اندلسي، عبد الحقّ، المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز، تحقيق: عبد السلام عبد الشافي محمد، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اوّل، 1422ق.
۱. « هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ». سوره حدید آیه4.
« حدثنا محمد بن يوسف، حدثنا سفيان، عن عاصم، عن أبي عثمان، عن أبي موسى الأشعري رضي الله عنه، قال: كنا مع رسول الله صلى الله عليه وسلم، فكنا إذا أشرفنا على واد، هللنا وكبرنا ارتفعت أصواتنا، فقال النبي صلى الله عليه وسلم: «يا أيها الناس اربعوا على أنفسكم، فإنكم لا تدعون أصم ولا غائبا، إنه معكم إنه سميع قريب، تبارك اسمه وتعالى جده ». بخارى، محمّد، صحيح البخاري، ج4، ص57.
۲. ابن رجب، عبد الرحمن ابن شهاب الدين، فتح الباري، ج2، ص331.
۳. همان، ج2، ص332.
۴. ابو حيان اندلسي، محمد، البحر المحيط في التفسير، ج10، ص101.
۵. فخر الدين رازي، محمّد، مفاتيح الغيب، دار إحياء التراث العربي، بيروت، چاپ سوّم، 1420ق. ج29، ص449.
۶. تفسير ابن عطية = المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز (5/ 257)
۷. تفسير القرطبي (17/ 237)
۸. ابن تيميه حراني، احمد، الفتوى الحموية الكبرى، ج1، ص521.
۹. ابن العثیمین، محمد بن صالح، شرح العقيدة الواسطية، ج1، ص402.
انتهای پیام
منبع: سایت الوهابیه
