منجی در آیین زرتشت (بخش دوم)

تازه‌ترین به‌روزرسانی 20 بهمن 1400

بازدیدها: 11

منجی در آیین زرتشت

از توضیحات کتاب های روایی پهلوی پیرامون منجیان سه‌ گانه آیین مزدیسنا به دست می‌آید که نبرد خیر و شر، تقدیر خود اهورامزدا است. سه منجی موعود در آیین زرتشت، سه نقطه اوج و در عین حال سه نقطه عطف دین زرتشتی به شمار می آیند. آن‌ ها طبق خیر و نیکی رفتار کرده و در عمل آن را آموزش می‌ دهند. منجیان کسانی هستند که نماز و تحیات به آستان اهورامزدا را به جای می‌ آوردند. آنان از دریاچه کیانسیه پا به عرصه زندگی نهاده و ضد اهریمن قیام می کنند. و در نهایت، همان ها هستند که آفرینش اهریمن را در هم می شکنند، مردم را به راه راست می آورند و دین را گسترش می‌ دهند. (1)

مادران سوشیانت ها

از مادران این سه منجی در آیین زرتشت نیز به نام یاد می شود. (فروردین‌یشت، قطعات 141 – 143)

آنان عبارتند از:

1. سروتت فذری، کسی که پدرش نامی و مشهور است، مادر هوشیدربامی؛

2. ونگهوفذری، کسی که از پدر شریف و نیک و ستوده و بزرگ است؛ مادر هوشیدرماه؛

3. ارت فذری، کسی که مایه آبروی پدر است یا کسی که پدرش برومند است؛ مادر سوشیانت.

بنابراین به نظر می رسد که موعودهای مزدیسنا تا قبل از ظهور در حالت نطفگی به سر می‌برند.

زادگاه سوشیانت

بر اساس روایات کتاب‌های پهلوی، زادگاه منجی در آیین زرتشت، دو مکان معرفی می گردد:

1. دریاچه کیانسیه که به صورت‌های کانسیه، کیانسه و کانس اوایه نیز آمده است. احتمال داده‌اند که این دریاچه، همان دریاچه هامون در شرق ایران باشد. چنان که پیش‌تر آوردیم، دو موعود قبلی نیز در همین مکان متولد می‌شوند.

2. خونیره یا خونیرس: این مکان در متون پهلوی، زادگاه سوشیانس معرفی شده و احتمالاً یکی از هفت کشور روی زمین مطابق تقسیم ایران باستان است. (گزیده‌های زاداسپرم، ص 90)

بنابراین، موعود مزدیسنا از نطفه زرتشت بوده، در رحم دختری از نسل خود او در وجود می‌آید و در شرق ایران، خاستگاه زرتشت، پا به عرصه وجود خواهد گذاشت.

زمان ظهور سوشیانت

از متون مقدّس آیین زرتشتی چنین بر می‌آید که موعودها آن‌ گاه ظهور خواهند کرد و به داد مردم و یاری آن‌ها خواهند شتافت که جهان گرفتار ستم و کین اهریمن شود و بدان بر نیکان چیره شوند؛ دین و دادگستری دستخوش ناپاکان شود؛ دین سستی پذیرد و از آن، جز نامی و پیکری بی‌جان باقی نمانده باشد. چنان که جوانمردی و منش ‌نیک هم از جهان روی برتافته باشد.

در این آیین، روز و ماه ظهور موعودها نیز معین شده است. در یک رساله پهلوی به نام ماه فروردین روز خرداد یا ماتیکان فرورتین روچ خوردات، بیست و پنج واقعه شمارش شده که روز ششم این ماه روی داده یا در آینده روی خواهد داد. یکی از این وقایع، ظهور موعودها و یاوران آن‌ها است. با این حال، در اوستا هیچ زمان دقیقی برای ظهور آنان مشخص نشده است.

محل ظهور سوشیانت

اوستا، جایگاه ظهور منجی در آیین زرتشت را همان زادگاه آ[نا]ن می‌داند:

“بدان هنگام که استوت ارته، پیک اهورامزدا پسر ویسپ تورویری از آب کیانسیه برآید، گرزی پیروز بخش برآورد…”. (زامیادیشت، کرده 15، قطعه 92)

“فر توانا را می‌ستاییم که در آینده به آن کسی مختص خواهد شد که از ناحیة کانس رایه سلطنت خواهد انگیخت که رود هئتومنت در آن می‌ریزد و کوه اوشیدا در کنار آن واقع است”. (زامیادیشت، کرده 15، قطعه 96)

مفسران اوستا این کوه را کوه خواجه فعلی می‌دانند که هنوز خرابه‌هایی از زیارتگاه‌های گذشته در آن باقی است. از جمله ادله آنان این است که یگانه محلی که در سیستان کوهی برکنار دریاچه‌ای واقع می شود، همانا دریاچه هامون و کوه خواجه است. رود هیرمند یا هلمند نیز از لحاظ ریشه لغوی با هئتومنت مذکور در اوستا هم خانواده است.

در کتاب‌های پهلوی هم محل این دریاچه در سکستان (سیستان) و آب آن شور وصف شده است. (بندهش هندی، فصل 13، فقره 16)

در حال حاضر آب این دریاچه شور نیست؛ قدری بدمزه است. گفته می‌شود: این آب هنگام ظهور، تغییر مزاج خواهد داد. (پورداود، همان: ص 21)

بدین ترتیب، مطابق آموزه‌های دینی زرتشت، موعودهای آخرالزمان از جانب مشرق ایران ظهور خواهند کرد. از همان سرزمین گردان و قهرمانان ملی ایران، همان نقطه‌ ای که دین ایرانیان در گذشته نیرو گرفت و از پناهگاه زرتشت، و منطقه فرمانروایی گشتاسب، دوست و حامی او، یعنی سرزمین سیستان ظهور خواهد کرد. (مصطفوی، همان: ص217)

در متون زرتشتی از دو مکان دیگر هم یاد شده است: