نظر احمد بصری درباره صدور حدیث وصیت

0

بازدیدها: 3

بررسی صدور حدیث وصیت

 

گزارشی درباره ماجرای وصیت رسول خدا در کتاب الغیبه شیخ طوسی آمده است که عدد اوصیا را 24 تن معرفی کرده است. احمد بصری مدعی یمانی، به این حدیث که سند و دلالت ضعیفی دارد استناد کرده و ادعا می کند وصی سیزدهم می باشد.  وی درباره صدور حدیث وصیت کتاب شیخ طوسی گفته است:

«در باور شیعیان، اثبات صحت سند روایت؛ به معنای قطعی بودن صدور آن از معصوم(علیه السلام) نیست، بلکه نهایت چیزی که از سند روایت به دست می‌ آید، گمانه‌زنی در خصوص صدور روایت است که آن هم در فقه معمول بوده و در عقاید چنین نیست.
لذا مسأله صحت سند در مباحث اعتقادی اصالت ندارد و آنچه در آن شرط می‌شود، علم و یقین به محتوای روایت است که از معصوم صادر گردیده باشد.
و این یقین با صحت سند حاصل نمی‌شود. بلکه یقین با دو طریق «تواتر و قرائن صحت» حاصل می‌شود.
موضوع روایت وصیت نیز اعتقادی است و باید با این دو روش مورد بررسی قرار گیرد.
روایت وصیت متواتر معنوی است و با قرائن نیز تایید می‌شود.
نتیجه اینکه همانا روایت وصیت قطعی الصدور از پیامبر(صل الله علیه و آله) است زیرا دارای تواتر معنوی بوده و با قرائن تقویت شده است.
مهم‌ترین قرائن عبارتند از: موافقت با قرآن، موافقت با سنت پاک پیامبر(صل الله علیه و آله) و اهل بیت او.
این روایت با تایید خداوند و رسول و ائمه(علیهم السلام) از تایید علم رجال بی نیاز می‌ گردد».(1)
در پاسخ به این سخن گفته می‌شود:
1- چرا احمد بصری از اصطلاحات علم درایه استفاده می کند؟
احمد بصری علم رجال را زیر سوال می برد، اما از طرفی سعی می کند تا با استفاده از اصطلاحات علم درایة، همچون؛ متواتر و قرائن صحت و…، مشکل صدور حدیث وصیت را حل کند. این درحالی است که؛ ادلّه احمد بصری برای بدعت بودن علم رجال(2)، به طریق اولی به علم درایة نیز وارد است؛ زیرا این علم از ابداءات علمای شیعه بوده و ظاهراً اولین کتاب تألیف شده در این‌ باره، کتاب «الدرایة» نوشته زین الدین عاملی جُبَعی(م911 هـ.ق) معروف به شهید ثانی(رحمه الله علیه) است.(3)
لذا قبل از استفاده از علم درایة برای اثبات قطعی الصدور بودن حدیث وصیت، باید این مسأله را حل کند:
چرا علم رجال را به بهانه اینکه علم اهل بیت(علیهم السلام) نیست کنار گذاشته است اما از علم «درایة» که یقیناً از ابداءات علمای اسلام است استفاده می‌ کند!
2- قرائن صحت و تواتر معنوی در اخبار آحاد راهی ندارد
قاعده پیشنهادی احمد بصری با اخبار آحاد(4) اعتقادی سازگاری نداشته و قرائن صحت و تواتر معنوی(5) نیز درباره اخبار آحاد راهی ندارند.
به عنوان نمونه: روایاتی که درباره عذاب فلان عمل در جهنم، ثواب فلان عمل در بهشت، اولین گروهی که وارد بهشت می‌ شوند و… صادر شده‌ اند، که اغلب آنها خبر واحد بوده و با قاعده احمد بصری قابلیت کسب یقین ندارند. لذا می‌ توان در این موارد قائل به حجیت خبر واحد باشیم که در این صورت ناچار به بررسی سندی خواهیم بود. بنابراین قاعده احمد بصری در خصوص روایات اعتقادی کلیت ندارد.
3- بررسی سندی احادیث اعتقادی، شرط لازم است، اما کافی نیست
بررسی و اطمینان از صحت سند احادیث در تمامی موضوعات، اعم از فقهی و اعتقادی، مسأله‌ای معقول و مقبول است.
با توجه به حساسیت و اهمیت روایات اعتقادی نسبت به روایات فقهی، بایستی سند این دسته از روایات با دقت بیشتری مورد بررسی قرار بگیرند تا راه انحراف در اعتقادات را مسدود شود. بنابراین، بررسی سندی احادیث اعتقادی شرط لازم است، اما هرگز به عنوان شرط کافی برای تشخیص صحت روایت لحاظ نمی‌ گردد.
4- برای اثبات اصول اعتقادی، تواتر لفظی لازم است
اصول اعتقادی در اسلام صرفا بر اساس تواتر لفظی به دست آمده و تواتر معنوی در مقام اثبات این اصول نیست؛ زیرا اصل اعتقادی در صورتی محقق می‌شود که تکرارِ به لفظ، تا حدی باشد که بتواند آن را در ردیف ضروریات دین قرار دهد. لذا در صورتی که این تکرار به لفظ تا حدی کم باشد که برای اثبات آن به تواتر معنوی نیاز داشته باشیم، نمی‌توان آن را یک اصل اعتقادی دانست.
5- متن کامل حدیث موسوم به وصیت تواتر معنوی ندارد
تواتر ادعایی احمد بصری در خصوص حدیث موسوم به وصیت قابل دفاع نیست. زیرا هیچ سندی در دست نیست که در یک روایت به تمامی محتوای حدیث مذکور اشاره کرده و یا اینکه چند روایت متفاوت با بخش‌ های مختلف حدیث موسوم به وصیت مطابقت داشته باشد. بنا بر این، تواتر معنوی آن مورد پذیرش نبوده و نهایت چیزی که می ‌توان برای آن ثابت کرد، تواتر معنوی برای بخشی از حدیث است و باقی آن در حد تواتر نمی‌ باشد.

 

پی نوشت:

 

(1) الوصیة المقدسة الکتاب العاصم من الضلال، احمد الحسن، ص4

(2) احمد بصری علم رجال را بدعت و ساخته دست علمای شیعه دانسته و آن را علم اهل بیت(علیهم السلام) نمی ‌داند. (الوصیة المقدسة الکتاب العاصم من الضلال، ص7)

(3) البته برخی جمال الدین احمد بن طاوس حلی(م673 هـ.ق) و خی دیگر قطب‌الدین راوندی(م573 هـ.ق) نویسنده رساله «فی بیان احوال احادیث اصحابنا» را نخستین اثر شیعه در درایة الحدیث دانسته‌اند.

(4) احادیثی که راویان آن در تمامی طبقات، به حدّ تواتر نرسیده باشد را خبر آحاد نامیده‌اند. خبر واحد به تنهایی مفید علم نیست، بلکه به انضمام قراین دیگری می‌توان حجّیت آن را ثابت نمود. از این رو اگر روایتی در چندین طبقه به مرز تواتر رسیده ولی در یک طبقه، به مرز تواتر نرسیده باشد، واجد شرایط تواتر نبوده، خبر واحد به حساب می‌آید. (علم الدرایة المقارن، دکتر سید رضا مؤدب، ص40)

(5) تواتر معنوی آن است، که یک مطلب با الفاظ گوناگون تا حدی نقل شده و موجب یقین شود که احتمال کذب در آن راه نداشته باشد؛ مانند شجاعت علی(علیه السلام) به نحوی که تمامی راویان، شجاعت او را نقل کرده‌اند؛ اگر چه عبارات آن‌ها مختلف است.

 

منبع: درسنامه نقد و بررسی جریان احمد الحسن بصری، علی محمدی هوشیار، انتشارات تولی، 1397