بازدیدها: 4

 

نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی

 

اردشیر ریپورتر زرتشتی از جمله جاسوسان پارسی بود. به طور کلی، دولت انگلیس از طریق «انجمن اکابر پارسیان هند» (1) از زمان شروع به کار آن در سال 1854 میلادی، هفت نفر از جاسوسان خود را به نام کمک به جامعه زرتشتی ایران وارد این مرز و بوم کرد. مانکجی لیمجی اولین نفر از این لیست بود. بعد از آن، به ترتیب، کیخسروجی صاحب، اردشیر ریپورتر، پتن جی تگر، دستور پشوتن، فرامرز سهراب ماستر، رستم اسفندیارخان بهادری و جهانبخش دارو والا به جاسوسی برای انگلستان پرداختند.

نکته قابل تأمل در رابطه با تمامی اعضای این گروه این است که همگی، به تابعیت کشور بریتانیا در آمدند. در این میان، اردشیر، نقش پررنگ تری نسبت به دیگر همتایان خود داشت و مشکلات جدی تری در ایران به وجود آورد.اردشیر ریپورتر زرتشتی نه تنها از آغاز دیکتاتوری عصر پهلوی در کنار رضاخان بود و به او مشورت می داد، بلکه خود نیز، زمینه های کودتای سال 1299 هجری شمسی را فراهم نمود.

 

 

اردشیر ریپورتر زرتشتی و پیش زمینه تشکیل حکومت پهلوی

 

ریپورتر به دلیل خدمات بی شائبه خود در قبال دولت انگلستان، مورد اعتماد و وثوق سردمداران این کشور بود. شاهد این که رجال معروف انگلیسی از قبیل سرپرسی سایکس، سِر دنیس رایس، لرد لینگتن و بسیاری دیگر، از دوستان نزدیک وی به شمار می رفتند. همین مسئله نیز سبب شد که در ابتدا، در انقلاب مشروطه نقش پررنگی ایفا نماید و پس از آن نیز، امور کودتا را به دست گیرد.

البته در رابطه با انقلاب مشروطه، توجه به این نکته ضروری است که همراهی اردشیر ریپورتر زرتشتی با مشروطه خواهان اولاً به این معنا نیست که این انقلاب با نظر و اشاره انگلستان صورت پذیرفت. ثانیاً چنین نیست که خدمات اردشیر و انگلیس به این جنبش به معنای موافقت آن ها با این حرکت مردمی باشد. بلکه معنای این سخن این است که:

انگلستان، زمانی که حرکت خودجوش و مؤمنانه مردم در مقابله با استبداد حکومت قاجار را امری آسیب زا برای دشمن دیرینه خود، روسیه دید، تلاش نمود تا خود را در قالب حامیان آن قرار دهد. این در حالی است که نه استعمار روس و نه انگلیس، تاب این را نداشتند که استقلال مردم را شاهد باشند. اما به هر ترتیب، انگلیس برای شکست روسیه تزاری، بهترین راه را سوار شدن بر انقلاب مردمی مشروطه دانست و به همین دلیل از آن حمایت کرد.

از این رو، اردشیر ریپورتر زرتشتی در کشاکش این انقلاب، زمانی که مشروطه خواهان به دنبال اعتراض به حکومت قاجار، تصمیم به تحصن می گیرند، از لندن اجازه می گیرد تا این تحصن در سفارت انگلستان صورت گیرد (2). علاوه براین، اردشیر در میان پنجاه و چهار نفری قرار می گیرد که زیر اعلامیه اتحاد انجمن های مخفی را امضا کرند. (3) شاپور ریپورتر، فرزند اردشیر درباره نقش پدر خود در انقلاب مشروطه و همچنین کودتای رضاخان می نویسد:

” پدرم مأمور سرویس اطلاعاتی بود که بسیار پیش از تولد من از هندوستان به ایران آمد و در شکل گیری وقایع مشروطیت ایران و پس از آن و در به سلطنت رسیدن رضاخان پهلوی نقش داشت“. (4)

بنابراین، پر واضح است، درست در زمانی که دیگر انقلاب مشروطه برای انگلیسی ها کارکرد قبلی خود را نداشت، دست از حمایت از آن برداشتند و در مقابل، رضاخان را تحریک نمودند تا حکومت قاجار را سرنگون و حکومتی دست نشانده را بنا نهد.

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش اول)

نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش دوم)

روابط بزرگان جامعه زرتشتی با بهائیان در عصر مشروطه (بخش اول)

اردشیرجی ریپورتر و جامعه زرتشتی ایران (بخش اول)

نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در عصر پهلوی (بخش چهارم)

نقش اردشیر ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش پنجم)

 

پی نوشت ها:

1) پارسیان هند، گروهی از زرتشتیان هستند که قرن ها پیش، به دلیل مناسبات گسترده تجاری و اجتماعی بین ایران و هندوستان، به این کشور مهاجرت نمودند.

2) آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194

3) فرهمند، جلال (1383)، مردی که زیاد می دانست؛ اسنادی از شاپور ریپورتر مأمور اطلاعاتی و دلال اقتصادی بریتانیا در ایران، تاریخ معاصر ایران، سال هشتم، شماره بیست و نهم، ص 243-302.

4) آرین رنجی شری [نام جعلی شاپور ریپورتر] (1377)، به دام افتاده، اشرفی، محسن (مترجم)، نشر نی، تهران، ص 12.

 

منابع:

• فرهمند، ج. (1383)، مردی که زیاد می دانست؛ اسنادی از شاپور ریپورتر مأمور اطلاعاتی و دلال اقتصادی بریتانیا در ایران، تاریخ معاصر ایران، سال هشتم، شماره بیست و نهم، ص 243-302
• آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194
• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
• حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
• شهبازی، ع. (1381)، سر شاپور ریپورتر و کودتای 28 مرداد 1332، تاریخ معاصر ایران، سال ششم، شماره بیست و سوم، ص 103-204
• بابایی بزاز، پ. (1387)، اردشیر ریپورتر؛ لورنس ایران، یاد ایام، شماره چهل و یکم

 

نویسنده: زهرا کامکار