بازدیدها: 7

 

نقش انگلیس در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان

 

برای بررسی نقش انگلیس در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان، باید ابتدا علت این امر بیان شود. بنابراین، توجه به این نکته ضروری است که پس از جنگ های روس و ایران در دوران قاجار و دستیابی روسیه به قفقاز، انگلستان احساس خطر نمود. پیشروی های روسیه و تمایل این کشور برای ورود به هند، سبب شد تا دولت بریتانیا برای حفظ منافع خود در هند دست به کار شود.

تاریخ نشان می دهد، مهم ترین ابزار انگلیس در جهت بسترسازی برای نفوذ در یک کشور و یا اشغال آن، ایجاد تفرقه است. از این رو، آن ها که رهبران شیعی را بزرگ ترین مانع در برابر نفوذ خویش در ایران یافتند، تلاش نمودند تا:

• اولاً با ایجاد و حمایت از فرقه هایی انحرافی در این کشور، از جایگاه و قدرت علمای شیعه بکاهند. چرا که بابیت و پس از آن، بهائیت، در ظاهر از انشعاب های مذهب شیعه به شمار می رود.
• ثانیاً از این طریق به دنبال این بودند که پایگاهی قوی در کشور پهناور ایران بنا کنند.

 

 

انگلیس و حکومت قاجار

 

دوران قاجار، مقارن است با عصری که مردم اروپا انقلاب صنعتی را به وجود آوردند. پادشاهان قاجار که شرایط عصر صنعتی شدن اروپا را به درستی درک نکردند، راه را برای ورود کشورهای اروپایی از جمله انگلستان به ایران باز نمودند. حال آن که درست در این زمان بود که انگلستان به دلایل متعدد از قبیل ممانعت از ورود روسیه تزاری به هند و دستیابی به منابع فراوان و ارزان در آسیای غربی، قصد نفوذ به این منطقه را داشت.

ناکارآمدی و ضعف بینش صحیح سیاسی که منجر به نفوذ انگلیس و روسیه در ایران شد، خشم علمای شیعه را برانگیخت و آن ها را در مقابل بیگانگان قرار داد. در حقیقت، پس از رسمیت یافتن مذهب شیعه در زمان حکومت صفوی و حمایت برخی از شاهان این سلسله از بزرگان دینی، نقش و جایگاه آنان در حکومت ارتقاء یافت و از این رو، در عصر قاجار، بسترهای مناسبی برای فعالیت آن ها وجود داشت. تحریم استعمال تنباکو که با فتوای میرزا رضای شیرازی، مرجع عالی قدر شیعه صورت پذیرفت، یکی از مظاهر همین جایگاه برجسته علمای شیعه به شمار می آید که استعمار انگلیس را دچار استیصال می نمود.

در همین زمان بود که علی محمد شیرازی ملقب به باب، ادعای ذکریت (1) کرد. از این رو عمال روس و انگلیس این فرصت را مغتنم شمردند و به حمایت های همه جانبه از وی پرداختند. در حقیقت، در ابتدا، با وجود حمایت های پنهان جاسوسان انگلیس از علی محمد باب، وی، بیشتر تحت نفوذ روسیه قرار داشت و بارها غائله هایی را که او به وجود می آورد، به واسطه رایزنی روس ها با دولت مردان، ختم می شد.

اما به سبب دشمنی انگلیس با روسیه، زمانی که دست روسیه برای بریتانیا رو شد، روس ها مجبور شدند تا این عامل مهم خود را رها کنند. از این رو، پس از اعدام علی محمد شیرازی به دست ناصرالدین شاه و به دلیل شورش هایی که در ایران به وجود آورد، تقریباً دیگر اثری از رد پای روسیه در حمایت از فرقه بابیت و پس از آن، فرقه بهائیت یافت نمی شود.

در مقابل، از این زمان به بعد، حمایت های همه جانبه انگلیسی ها از بزرگان و رهبران این فرقه ها به وضوح دیده می شود. این حمایت ها چه در قالب کمک های جاسوسان به اصطلاح شرق شناسی همچون ادوارد براون صورت می گرفت و چه در قالب جاسوسانی همچون مانکجی لیمجی رقم می خورد. این گروه دوم، از پارسیان هند به شمار می رفتند. ادعای ایشان این بود که به دنبال خدمت به هم کیشان زرتشتی خود وارد ایران شده اند. اما حمایت های بی دریغ دسته دوم نسبت به زرتشتیانی که تغییر کیش می دادند و به فرقه بهائیت در می آمدند، در کنار تشویق ها و تبلیغ های آشکار آن ها برای پذیرش فرقه بهائیت از جانب زرتشتیان، آن قدر شور شد که صدای جامعه زرتشتی ایران را درآورد.

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

نقش انگلیس در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان (بخش دوم)

نقش انگلیس در برقراری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان (بخش سوم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش دوم)

 

پی نوشت ها:

1) ادعا کرد که علم لدنی دارد و به همین دلیل نیز به کنه معنای آیات آگاه است.

 

منابع:

• اسماعیلی، م. (1387)، انگلستان و گسترش فرقه بهائیت در ایران (با تأکید بر عصر پهلوى)، تاریخ پژوهان، شماره شانزدهم
• آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194
• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
• حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87

 

نویسنده: زهرا کامکار