بازدیدها: 13
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی
اردشیر ریپورتر و فرزندش شاپور به اندازه ای در وقایع ایران عصر پهلوی دخلیند که نمی توان به ماجرایی مهم در این دوره پرداخت، بدون این که اسمی از یکی از این دو به میان آید. این مسئله در رابطه با شاپور ریپورتر زرتشتی، بیشتر صدق می کند؛ چرا که در مقایسه با پدر، سال های بیشتری از عمر خویش را در دوران پهلوی سپری نمود. شاپور با طیف گسترده ای از رجال عصر پهلوی از سیاستمداران و نظامیان گرفته تا روزنامه نگاران و فرهنگیان و مهم تر از همه، شخص محمدرضا شاه، ارتباط نزدیکی داشت. او نه تنها سهمی اساسی در تحولات سیاسی و اجتماعی دوران خود داشت، بلکه مبادلات تجاری گسترده ای در زمینه های گوناگون را نیز پوشش داد و سرمایه هنگفتی از این طریق برای خود دست و پا نمود. یکی از پرسودترین دلالی های شاپور در این زمان، در زمینه نفت بود.
سود اردشیر ریپورتر زرتشتی از دلالی نفت و کالاهای انگلیسی
عمده ترین سرمایه گذاری انگلیسی ها در ایران، در زمینه نفت بود. این در حالی است که هیچ معامله کلانی وجود نداشت که شاپور از آن بی بهره بماند. رقم دلالی شاپور ریپورتر زرتشتی در این میان نیز مسئله ای قابل تأمل است. به عنوان مثال، این مبلغ برای فروش بی سیم در جهت نصب در اسکورپیون های مورد تقاضای ایران،3 درصد بود. یا حق دلالی وی در معامله با شرکت لیلاند موتورز، نیم درصد تعیین شد. این مبالغ با توجه به حجم بسیار بالای مبادله کالایی که صورت می پذیرفت، رقم غیرقابل تصوری بود.
در یکی از اسناد موجود، شواهدی دال بر دلالی وی برای شرکت جنرال الکتریک وجود دارد. در این سند می آید:
” از دیدار مجدد شما در لندن و نیز از این که فرصتی پیش آمد تا مروری بر فعالیت ها و عملکردهای شرکت جنرال الکتریک در ایران داشته باشم، خوشحال شدم. مطمئن باشید به راهنمایی و نصایح شما توجه دقیق خواهیم نمود و بازتاب آن را در مطالبی که بلافاصله، متعاقب دیدار اخیر رئیس بخش تجاری از تهران منتشر گردید، خواهید یافت. همان گونه که به شما تأکید نمودم، کمپانی ما مایل است در کنترات پروژه راه آهن تهران-تبریز برنده گردد. ما برای شنیدن و پذیرفتن کلیه پیشنهادها در مورد این که چه کارهایی باید صورت داد تا بتوان بهترین موفقیت نصیب شرکت مان گردد، حاضریم“. (1)
آن چه از این سند به خوبی بر می آید این است که شاپور، علاوه بر دادن اطلاعات لازم به شرکتی بیگانه در جهت موفقیت آن ها، خود نیز یکی از سهام داران این شرکت می باشد. برای اثبات این ادعا، به عبارت ” تا بتوان بهترین موفقیت نصیب شرکت مان گردد” توجه گردد.
بر این اساس، شاپوری که در ابتدای سال 1324 هجری شمسی به عنوان یک کارمند معمولی وارد ایران شد، به اندازه ای از جاسوسی خود بهره می برد که به یکباره تبدیل به یکی از سهام داران شرکت جنرال الکتریک می گردد.
افزون بر دلالی هایی که تا کنون ذکر شد، شاپور در سال 1352 هجری شمسی، بر طبق قراردادی که با شرکت نفتی بریتیش پترولیوم می بندد، به عنوان مشاور ویژه این شرکت در امور ایران تعیین می شود. بر اساس این قرارداد، حقوق ماهیانه وی، 10000 پوند تعیین می گردد. شاپور ریپورتر زرتشتی نیز برای ارائه خدمات هر چه بیشتر به این شرکت، در مارس 1973 میلادی با محمدرضا شاه در جزیره «سن موریس» قرار می گذارد و امتیاز بسیار ارزشمندی از ایران برای این شرکت دریافت می کند. ماهیت این امتیاز مشخص نیست اما تا بدان جا اهمیت دارد که شرکت در نامه ای به نقش شاپور در مذاکرات سن موریس اشاره و از این نقش بی اندازه ابراز امتنان می کند. (2)
کلام آخر
دلالی شاپور ریپورتر زرتشتی در ایران، تمامی نداشت. این دلالی از به حراج گذاردن اطلاعات مردم و درباریان این مرز و بوم، در قالب جاسوسی برای انگلیس و آمریکا گرفته، تا ایجاد آشوب و کودتا و یاری رساندن به آمریکا و کشورهای اروپایی در به تاراج بردن سرمایه های این مملکت را در بر می گرفت. اما در نهایت، با آغاز موج انقلاب اسلامی در ایران، شاپور ریپورتر زرتشتی که تمام زندگی خود را صرف جنایت در ایران و خدمت به انگلیس و آمریکا کرده بود، از طرف بریتانیا به عنوان مهره ای سوخته تصور شد. از این رو، جراید انگلیس شروع به افشاگری علیه او نمودند. این گونه بود که پرونده این جاسوس وطن فروش برای همیشه بسته شد.
موضوعات مرتبط:
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش اول)
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش دوم)
ارباب جمشید جمشیدیان زرتشتی و انقلاب مشروطه (بخش اول)
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش سوم)
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش چهارم)
روابط بزرگان جامعه زرتشتی با بهائیان در عصر مشروطه (بخش اول)
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش پنجم)
نقش شاپور ریپورتر زرتشتی در حکومت پهلوی (بخش ششم)
پی نوشت ها:
1) Shapoor to A. Weinstock, General Electric Documents, No. 129-6213-3100 الف
2) دیوید استیل به شاپور، 23 مارس 1973، اسناد بریتیش پترولیوم، 2-6215-129 الف.
منابع:
- شهبازی، ع. (1381)، سر شاپور ریپورتر و کودتای 28 مرداد 1332، تاریخ معاصر ایران، سال ششم، شماره بیست و سوم، ص 103-204
- فرهمند، ج. (1383)، مردی که زیاد می دانست؛ اسنادی از شاپور ریپورتر مأمور اطلاعاتی و دلال اقتصادی بریتانیا در ایران، تاریخ معاصر ایران، سال هشتم، شماره بیست و نهم، ص 243-302
- آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-194
- دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
- حاجی اکبری، م. (1394)، پارسیان هند و حیات سیاسی اجتماعی زرتشتیان در عصر قاجار، تاریخ نامه خوارزمی، فصل نامه علمی تخصصی، سال دوم، ص 27-51
