بازدیدها: 18
انحصار تعداد امامان شیعه
انحصار تعداد امامان جنبه نقلی داشته و از شمول دایره عقل خارج است. تعیین و معرفی اوصیای پیامبر(صلی الله علیه و آله) مسئله ای است که با وحی در ارتباط بوده و بنا بر دستور خداوند متعال انجام پذیرفته است. با توجه به روایات صریح و متواتر در رابطه با معرفی ائمه دوازده گانه به عنوان جانشینان رسول خدا انحصار تعداد امامان در عدد دوازده اثبات می شود.
اما در گذشته و اکنون فرقه هایی وجود داشته و دارند که با تمسک به برخی گزاره های متشابه، ادعای افزون بودن عدد ائمه به سیزده یا بیشتر را نموده اند. برخی از این افراد، تعداد اوصیا را 14 نفر دانسته، برخی دیگر مانند احمد اسماعیل بصری مدعی یمانی، تعداد اوصیا را به 24 نفر افزایش داده و جماعتی دیگر مانند زیدیه و اسماعیلیه، حد محدودی برای تعداد اوصیاء قائل نیستند.
با این همه حتی یک روایت که به عبارتی صریح، تعداد امامان را سیزده تن یا بیشتر اعلام کرده باشد وجود ندارد و علمای شیعه نیز پاسخ این موارد را داده و بر دوازده گانه بودن امامان معصوم تاکید کرده اند(1)
مسلمانان دوازده امامی
در تاریخ مذاهب اسلامی، شیعه امامیه به مسلمانان دوازده امامی معروف و مشهور بوده اند و دلیل آن نیز اعتقاد به دوازده امام پس از پیامبر(صلی الله علیه و آله) می باشد؛ که با تصریح و وصیت آشکار به عنوان اوصیای پس از ایشان معرفی شده اند.
عالمانی مانند جوهری، شیخ مفید و شیخ طوسی، دیدگاه خود در اثبات امامت و وصایت دوازده نفر از خاندان حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) را به صراحت مطرح کرده و جز دوازده نفر، نامی از امام یا وصی دیگری نبرده اند.
شیخ حر عاملی (1104 ق) برخی از روایات شاذ و نادر را که گویا می خواهد بیان کند تعداد اوصیای پیامبر(صلی الله علیه و آله) بیش از دوازده نفر است را با این تبیین رد و نقد می نماید:
اما راجع به روایاتی که می فرماید بعد از مهدی دوازده نفر دیگر امام خواهند بود باید گفت:
اولا، روایاتی که در این زمینه وارد شده دلالت قطعی ندارد.
ثانیا، در روایات بسیاری هم وارد شده است که ائمه دوازده نفرند و دولتشان تا قیامت ادامه دارد. و دوازدهمین ایشان، آخر اوصیاء و امامان و جانشینان است.
اگر قرار بود به امامت دوازده نفر بعد از ایشان اقرار کنیم باید احادیث متواتری هم در این باره باشد که در برابر احادیث معارض بتواند مقاومت کند و ملاحظه جمع بین آن ها بشود(در حالی که هیچ روایت متواتری در این زمینه وجود ندارد). (2)
معرفی 12 امام در کتاب های تاریخی
پرداختن به اثبات ائمه اثنی عشر و بیان انحصار در عدد 12 پیشینه ای طولانی دارد. در میان شیعیان، کتاب هایی متعلق به قرن اول و سوم هجری قمری، در معرفی ائمه دوازده گانه و اثبات امامت آن ها نگارش شده است؛ از جمله:
- کتاب سلیم بن قیس هلالی(76ق) از یاران حضرت علی(علیه السلام).(3)
- کتاب الاوصیاء و ذکر الوصایا (4)
- علی بن محمد بن زیاد صیمری (288 ق)
- موالید الئمه الاثنی عشر (5)
- …
قرائن و شواهد انحصار تعداد امامان در 12 نفر
روایت های اثنی عشر:
-
تعداد اوصیاء به تعداد ماه های سال
همان گونه که ماه های سال دوازده عدد است، تعداد امامان نیز دوازده نفر است.(6)
-
تعداد اوصیاء به عدد نقبای بنی اسرائیل
پس از حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) چند نفر خلیفه خواهد بود؟ ایشان فرمود: پس از من به تعداد نقیبان موسی وصی خواهد بود.(7) خداوند متعال در قرآن کریم تعداد نقبای بنی اسرائیل را دوازده عدد ذکر نموده است(8)
در روایت دیگری از امام حسين (عليه السلام) داریم:
تعداد امامان به تعداد برگزیدگان بنی اسرائيل است (اشاره به دوازده برگزیده بنی اسرائیل كه در قرآن نیز ذكر شده است). نُه تن از آنان از فرزندان من است و آخرین آنها قائم آل محمد (عليهم‌السلام).(9)
-
تعداد اوصیاء به تعداد فرزندان یعقوب
پس فردی از حضرت محمد(صلی الله علیه و آله پرسید: ائمه پس از شما چند نفر هستند؟ فرمود به تعداد اسباط بنی اسرائیل.(10)
حدای متعال در قرآن کریم تعداد اسباط و فرزندان حضرت یعقوب(علیه السلام) را دوازده نفر اعلام کرده است.(11)
-
تعداد اوصیاء به تعداد چشمه های بنی اسرائیل
شنیدم که رسول خدا می فرمود: شماره امامان به شماره چشمه هایی است که برای موسی بن عمران هنگامی که عصایش را به زمین زد ظاهر گشت. و در آن زمان دوازده چشمه ظاهر شد.(12)
-
تعداد اوصیاء به تعداد حواریون حضرت عیسی(علیه السلام)
و اوصیایی که بعد از حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) می باشند، به روش اوصیای عیسی(علیه السلام) هستند و آن اوصیاء، دوازده نفر بودند.(13)
-
استمرار امامت دوازده وصی تا روز قیامت
روزی سلمان فارسی از آیه اكمال پرسیده و عرض كرد مراد از این آیه آیا فقط علی است؟
«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا»
نبی اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: بلکه هم علی و هم سایر اوصياء من تا روز قيامت.
پس سلمان گفت: ای نبی اکرم برای من تبيين کن. پس فرمود: علی برادرم و وصی من و دامادم و وارثم و خليفه من در امتم. وليّ همه مومنين بعد از من و یازده امام از فرزندم. اولشان پسرم حسن و سپس پسرم حسين و سپس نُه نفر از فرزندان حسين یکي بعد از دیگری.
همه آنها با قرآن و قرآن با آنان است؛ نه آنان از قرآن کنار مي گيرند و نه قرآن از آنان جدا مي‌گردد تا روز قيامت که در حوض کوثر به حضور من برسند.(14)
-
تعداد امامان فقط 12 نفر، نه بیشتر و نه کمتر
روایات در این باب فوق متواتر و شاید کمتر موضوعی در مذهب شیعه یافت شود که همانند این اعتقاد بر آن تأکید شده و روایات در آن مورد فراوان بوده باشد.
امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: ائمه بعد از پيغمبر ما، محمد (صلی‌الله‌عليه‌وآله) دوازده تن هستند که جملگی برگزیده و مرتبط با فهم الهی هستند.
پس هرکسی که یکی از آنها را کم کند یا یك تن بر آنها اضافه کند از دین [صحيح و مورد رضایت اهل بيت] خارج گشته و از ولایت ما بهرمند نمی‌گردد.»(15)
تعداد امامان شیعه در کلام علمای اهل سنت
علمای سرشناس اهل سنت از قرن ها پیش در رابطه با دوازده امامی بودن مذهب تشیع سخن گفته و بر آن اعتراف کرده‌اند
- ابوعبدالله الذهبي در ترجمه و شرح وثاقت امام محمدباقر (علیه‌السلام) می‌گوید:
وی برای خلافت اهليت داشت و او یکی از ائمه دوازده‌گانه ای بود که شيعه آنها را تکریم و تقدیس کرده و در حق آنان ادعای عصمت و احاطه به جميع معارف دینی می‌کند. (16)
- ابو العباس ابن خلکان بارها در کتاب خود تصریح بر این دارد که شیعیان قائل به دوازده امام هستند.(17)
بنا بر این دیده می‌شود علمای اهل تسنن نیز اظهار می‌کنند آن‌چه شیعیان مشهور به آن هستند، این است که آنها قائل به امامت دوازده امام(علیهم السلام) هستند.
نکته: اگر کسانی ادعا کنند که تعداد امامان شیعه بیشتر از دوازده امام می باشد باید حداقل یک روایت صریح بیاورند که مستقیما در این باره تعیین تکلیف کند. اما در روایات شیعه تعداد امامان منحصر در عدد دوازده می باشد.
پی‌نوشت:
(1) محمد حسینی قزوینی، نقد کتاب اصول مذهب الشیعه،موسسه تحقیقاتی ولی عصر، 1430،ج 1،ص 377
(2) محمد بن حسن عاملی، الایقاظ، 1362 ، انتشارات نوید، ص401
(3) سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم،انتشارات الهادی، 1405ق
(4) آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاوضاء، 1403ق، ج2: ص478
(5) احمد بن علی نجاشی، رجال، نشر اسلامی، 1418ق، ص57
(6) نعمانی، الغیبه، محقق علی اکبر غفاری، 1397ق، ص85
(7) همان، ص 107
(8) سوره مائده، آیه 12
(9) کفایة الاثر، الخزاز القمی، انتشارات بیدار، ص 230
(10) همان، ص 86
(11) سوره اعراف، آیه 160
(12) ابن شاذان، محمد بن احمد، مائه منقبه من مناقب امیر المومنین و الائمه، 1407ق، ص72
(13) کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، ج1، ص532
(14) الغیبة، ابن ابی زینب النعمانی، ناشر صدوق، تهران، ص 75
(15) الاختصاص، شیخ مفید، دارالمفید، بیروت، لبنان، ص 233
(16) سیراعلام النبلاء، مؤسسة الرسالۀ، بیروت، لبنان، ج4، ص 402
(17) وفیات الاعیان و أنباء الزمان، دارصادر، بیروت، ج 3، ص 269
منابع:
درسنامه نقد و بررسی جریان احمد بصری، علی محمدی هوشیار، انتشارات تولی، 1397
فصل نامه علمی ترویجی پژوهش های مهدوی، مقاله بررسی قرائن روایی انحصار ائمه علیه السلام در عدد دوازده؛ رحیم لطیفی، محمد شهبازیان، تابستان 1396
