بازدیدها: 7

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش اول)

 

اندیشمندان زرتشتی در عصر حاضر، بر خلاف پیشینیان خود، توحید را باور اصلی خویش می دانند. از این رو، با توجه به وجود برخی عبارات مبهم در اوستای متأخر و حتی بخش هایی از گات ها که زرتشتیان، آن را کلام خود اشو زرتشت می دانند، تفاسیر و توضیحاتی پیرامون آموزه توحید بیان می کنند. بنابراین، در این نوشتار گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.

 

 

توحید در کلام بزرگان دین زرتشت

 

برخی از اندیشمندان زرتشتی، توحید را این گونه تعریف می کنند:

 

• زرتشت اولین پیامبری است که دستور داد تا مردم از پرستش خدایان دست بکشند و تنها خدایی را بپرستند که خالق همه و نامش اهورامزدا است. (آذرگشسب 1361: 7)

 

• خدا در همه جا و همه چیز تجلی می کند. (خورشیدیان 1378: 52)

 

• خود عبارت «دین مزدیسنا» که برای کیش زرتشت بکار می رود، گویای پرستش یک خدای دانا به نام مزداست. (آذرگشسب 1360)

 

• اهورامزدا همه صفات کمال را دارد. (آذرگشسب 1362: 14-15)

 

• در مذاهب سامی، خداوند، خالق همه چیز از خوب و بد و همچنین زشت و زیباست. در این مذاهب پروردگار جهان هم عادل است و هم قهار و جبار. اما اهورامزدا بر خلاف این مذاهب، جبار و قهار نیست. چنین نیست که به سبب نافرمانی عده ای، اهالی آن شهر را اعم از گناه کار و بی گناه مجازات نماید. (آذرگشسب 1362: 14-15)

 

• خداوند مجازات گر نیست و آنانی که بدی می کنند، میوه کار خودشان را که همان رنج دیرپا است می خورند، نه این که خدا آنان را مجازات کند. (مهر 1387: 14-15)

 

• خداوند، متعال و مطلق نیست بلکه نسبی است. چرا که مطلق نمی تواند با غیر مطلق در ارتباط باشد. به سبب این ارتباط و موقعیت نسبی، اهورامزدا با انسان رفیق است. (می ستری 1387: 32)

 

 

• خداوند قادر مطلق نیست. چنین نیست که همه نیروها در دست او باشد. اگر خدا قادر مطلق باشد، پس شیطان را آفریده است. آن گاه سؤال می شود که چرا شیطان را آفریده، وقتی می دانست که او مخلوق بدی خواهد بود؟ می ستری 1387: 32)

 

 

• امشاسپندان، صفات و جلوه های خداوند هستند و از او جدا نمی شوند. (مهر 1387: 20)

 

 

 

بررسی گزاره ها در کلام بزرگان زرتشتی

 

در این گزاره ها برخی نکات وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:

 

موبد آذرگشسب در اولین عبارت تأکید دارد که اهورامزدا خالق همه چیز و همه کس می باشد. اما در گزاره پنجم، خداوند را از آفرینش شر مبرا می داند و ادیان سامی، یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام را به این دلیل مورد طعن قرار می دهد.

در حقیقت، آذرگشسب مجازات و تنبیه انسان توسط خدا را نوعی از شر می پندارد و سعی می کند آن را از ساحت قدسی اهورامزدا دور نماید.

 

اما در تحلیل این آموزه باید گفت:

 

نکته اول این است که در ادیان سامی از جمله اسلام چنین نیست که پروردگار دو عالم از روی بی عدالتی به مجازات بپردازد. در واقع، در تفکر اسلام به عنوان یکی از ادیان سامی، افراد به سبب عملکرد نادرست خود مورد بازخواست و تنبیه قرار می گیرند، نه به دلیل جباریت و قهار بودن خدا. همین امر نیز عین عمل بر طبق عدالت است.

اصلاً باید پرسید که مگر خداوند در ادیان سامی، افراد را از روی هوی و هوس خود مجازات می کند که موبد آذرگشسب، اهورامزدا را از آن مبرا می داند؟

مسلماً پاسخ منفی است.

خدای ادیان سامی هم مردم را به دلیل خطا و عمل شر آن ها تنبیه می کند. همچنین، این مجازات کاملاً متناسب با شری است که از آن ها سر می زند. این نیز هیچ منافاتی با عدل الهی ندارد و اگر غیر از این باشد، عین بی عدالتی است.

در حقیقت، در ادیان سامی، گناه را انسان مرتکب می شود و داوری و مجازات آن توسط خداوند صورت می گیرد. این دو مسئله چه منافاتی با هم دارد؟

پاسخ: هیچ.

 

 

ثانیاً اتفاقاً در گات ها نیز به وضوح می آید که:

“پاداش و پادافره (1) به دست مزداست“. (یسنا، هات 43، بند 4)

 

از این عبارت گاهانی و همچنین عباراتی دیگر در رابطه با «چینود پل» یا گذرگاه داوری در کیش زرتشت (یسنا، هات 51، بند 13؛ یسنا، هات 45، بند 7؛ یسنا، هات 51، بند 9؛ یسنا هات 31، بند 20) به روشنی مشخص می شود که داوری روز قیامت و مجازات گناه کار توسط اهورامزدا صورت می گیرد. این دقیقاً همان چیزی است که آذرگشسب آن را شر می داند و تصور می کند خدای کیش زرتشت از آن مبراست.

 

 

ثالثاً موبد آذرگشسب از یک سو به دنبال نفی خلقت شر توسط اهورامزداست و از سوی دیگر به توحید باور دارد.

این که آذرگشسب می گوید خدا خالق همه چیز است و سپس شر را مخلوق او نمی داند، به چه معناست؟

پرسش این است که خالق شر مد نظر آذرگشب کیست؟ خالق شیطان کیست؟

اگر بگوید اهورامزدا، پس خداوند، خالق خیر و شر، با هم است و اگر بگوید کسی دیگر، پس ثنویت (2) بوجود می آید.

 

ادامه دارد…

 

 

 

موضوعات مرتبط:

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش دوم)

جایگاه ایزدان در آیین زرتشت (بخش دوم)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش سوم)

جایگاه ایزدان در آیین زرتشت (بخش اول)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش چهارم)

گزاره های توحید در نگاه بزرگان دین زرتشت (بخش پنجم)

 

 

 

پی نوشت ها:

1) پاداَفْرَه در ادبیات اوستا به معنای جزاست.

2) دوگانه پرستی یا اعتقاد به وجود دو خدا.

 

 

منابع:

• لوایی، ش. (1395)، رویکرد اندیشمندان زرتشتی معاصر به توحید مبدأ، سال چهارم، شماره هشتم، صفحات 81 الی 104
• منجزی، ع. (1384)، پژوهشی در کیش زرتشت، انتشارات زمزم هدایت، قم، ص 68-74
• آذرگشسب، ف. (1360)، دوگانگی در کیش زرتشت، چیستا، شماره 3، ص 254-260
• خالقی، ح. (1395)، رویکرد اندیشمندان زرتشتی به توحید مبدأ، پژوهش های ادیانی، سال چهارم، شماره 8، ص 81-104

 

نویسنده: زهرا کامکار