بازدیدها: 5

 

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار

 

برخی از محققین و پژوهش گران حوزه دین، یکی از عمده ترین دلایل شکل گیری ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار را وجود فشارهای اقتصادی موجود بر اقلیت های دینی، از جمله پیروان زرتشت می دانند. از این رو در این نوشتار تلاش می شود تا این مسئله مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

فشار اقتصادی موجود در زمان قاجار بر جامعه زرشتی ایران

 

در عصر سلسله صفویان، به خاطر تبدیل مذهب شیعه به کیش اغلب مردم، ایران از یکچارچگی قابل توجهی بهره می برد. اما پس از شکست صفویان به دست افغان ها در سال 1101 هجری شمسی، ایران دچار هرج و مرج و جنگ های داخلی و ایلاتی متعددی شد. در این میان، روس ها و عثمانی ها نیز دست به تجاوزاتی زدند. اما در نهایت، پس از یک دوره نه چندان کوتاه، آقا محمد خان در سال 1160 هجری شمسی توانست بر رقبای خود غلبه کرده و سلسله قاجاریه را بنیان نهد. در حقیقت، همین سلسله قاجار بود که بعد از گسستگی های ایجاد شده پس ازعصر صفویان، توانست بار دیگر یکپارچگی را در ایران احیا نماید.

 

با این وجود، در این دوران، به سبب جنگ های دوگانه ایران و روس و برتری یافتن روسیه تزاری بر ایران، مناسبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران با غرب جدید، گسترش چشم گیری یافت. در این میان اما، دولت قاجار تلاشی برای ایجاد اصلاحات در کشور نداشت. همین امر سبب شد تا جریان های اعتراضی شکل گرفته بر خلاف حکومت قاجار، مورد توجه مردم قرار گیرند. از جمله این جریان ها می توان به مخالفت های  پی در پی پیروان علی محمد شیرازی (1) و پس از آن، میرزا حسینعلی نوری با حکومت قاجار اشاره نمود.

 

مردمی که اکنون به سبب تعامل با دنیای غرب، انتظاراتی متفاوت با قبل داشتند، مجذوب این جریانات اعتراضی می شدند. در این میان، تصور بر این است که پیروان اقلیت های دینی، از جمله زرتشتیان به دلیل این که علاوه بر مشکلات رایج، با مسائلی از قبیل پرداخت جزیه نیز مواجه بودند، بیشتر از این جریانات تأثیر می پذیرفتند. بر همین اساس است که برخی از پژوهش گران بر این باورند که می توان فشار اقتصادی موجود در زمان قاجار بر جامعه زرتشتی ایران را به عنوان یکی از عوامل ایجاد ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان تصور نمود. این مسئله از یک نظر می تواند درست باشد اما از سوی دیگر، نقاط ضعفی نیز برای آن وجود دارد.

 

اول این که همین موارد برای پیروان اقلیت های دینی دیگر نیز وجود داشت. اما عجیب این است که بر خلاف زرتشتیان و یهودیان و همچنین پیروان فرقه های انحرافی از جمله دراویش علی اللهی، اقلیت های دیگر، تمایل چندانی برای پیوستن به فرقه بهائیت از خود نشان نمی دادند. از این جمله می توان به مسیحیان اشاره نمود. با وجود این که مبلغین بهائیت، بیشترین تمرکز خود را به مسیحیان معطوف کرده بودند، اما کم ترین موفقیت را در رابطه با آن ها کسب نمودند.

دوم این که، حتی اگر مؤلفه فشار اقتصادی مضاعف بر روی اقلیت های دینی را به عنوان عامل اساسی در پیدایش ارتباط بین زرتشتیان و بهائیان بدانیم، این مسئله، حداقل پس از فرمان لغو دریافت جزیه از زرتشتیان توسط ناصرالدین شاه، دیگر وجود ندارد. این در حالی است که پس از لغو این فرمان نیز، کماکان این ارتباط حفظ شد و گرویدن پیروان زرتشت به فرقه بهائیت به صورت چشم گیری ادامه داشت.

سوم این که، اگر حقیقتاً فشارهای مضاعف بر زرتشتیان و اقلیت های مذهبی دیگر، عامل تغییر کیش و ارتباط های گسترده زرتشتیان با بهائیان بود، گرویدن آن ها به فرقه بهائیت، نه تنها شرایط را بهبود نمی بخشد، بلکه وخیم تر نیز می کند. دلیل هم این است که بهائیت در ایران، فرقه ای انحرافی به شمار می رود. حال آن که ادیان الهی از قبیل دین زرتشت، یهودیت و مسیحیت، مورد قبول و احترام مسلمان ها هستند.

 

بنابراین، به نظر می رسد که عاملی دیگر باید وجود داشته باشد.

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش سوم)

شرک در آیین زرتشت

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش سوم)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش چهارم)

مانکجی لیمجی هاتریا، جاسوس انگلیس (بخش اول)

دلایل ارتباط میان زرتشتیان و بهائیان در عصر قاجار (بخش پنجم)

 

پی نوشت ها:

1) سید علی محمد شیرازی ملقب به باب، پایه گذار فرقه بابیت است. میرزا حسینعلی نوری ملقب به بهاء و بنیان گذار فرقه بهائیت، جانشین وی به شمار می آید.

 

منابع:

• دادبخش، م.، مفتخری، ح. (1398)، واکاوی دلایل و پیامدهای ارتباط میان زرتشتیان ایران و جامعه بهائیت در دوره قاجار، معرفت ادیان، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 46، ص 71-87
• حاجی اکبری، م. (1394)، واکاوی نقش زرتشتیان در اقتصاد دوره قاجاریه با تأکید بر تجارتخانه های زرتشتی، تاریخ نو، شماره یازدهم، ص 3-28
• یاحقی، م.، آدینه کلات، ف. (1386)، زمینه های اجتماعی فروپاشی حکومت ساسانی بر اساس شاهنامه فردوسی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال شانزدهم، شماره شصتم، ص 155-176
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
• بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1391)، مدارس زرتشتیان در دوره قاجار، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اول، ص 109-133

 

نویسنده: زهرا کامکار