بازدیدها: 5
تصوف در قرون نخستین آنچنان با تسنن عجین بود که بزرگان صوفیه، تسنن را شرط لازم برای ورود به تصوف به شمار آورده و در این رابطه می نویسد: «برای مرید و مرشد در تصوف چند شرط لازم است که یکی از آنها سنی بودن است.»
به گزارش فاران نیوز، از آنجا که صوفیان نخستین همگی مذهبی مخالف مذهب ائمه اطهار (ع) داشتند، لذا حداقل تا قرن پنجم یا ششم در میان شیعیان خبری از تصوف نبود. از این رو در کتب صوفیان نخستین نامی از ائمه اطهار (ع) و بزرگان شیعه به عنوان صوفی برده نشده است.
برخی از محققین معتقدند وقتی خلفا توانستند با تشکیل سقیفه بنی ساعده ولایت و زعامت را از ائمه اطهار (ع) بگیرند ، ولی در مقابل معنویت امام (ع) درمانده شدند و نتوانستند اقدام می‌کنند، بهترین کار ساخت جریان و شخصیت‌های بود که بتوانند آنها را برای جامعه از حیث معنوی جایگزین ائمه اطهار کرد.
لذا ولایتی را تعریف کردند که در عین تبعیت مردم از آن، با حکومت های وقت کاری نداشته باشد، یعنی اسلام منهای سیاست. از این رو بنی امیه ابتدا سعی در جذب افرادی داشت که به تقوا پرهیزکاری و رویگردانی از دنیا مشهور باشند و سپس اقدام به تقویت آنها در مقابل عرفان و معنویت اهل‌بیت (ع) پرداختند.
علامه طباطبایی نیز اشاره ای به این موضوع درباره تشکیل تصوف دارد و می‌گوید: «در همین روزگار (قرن دوم و سوم) بود که مکتب دیگری در بین مسلمانان خودنمایی کرد و آن مکتب تصوف بود که البته ریشه در عهد خلفا داشت. البته نه به عنوان تصوف، بلکه به عنوان زهد گرایی. ولی در اوایل بنی‌عباس با پیدا شدن رجالی از متصوفه چون بایزید بسطامی و جنید و شبلی و معروف کرخی و غیر ایشان رسماً به عنوان یک مکتب ظاهر گردید.» (۱)
متون تصوف نشان می‌دهد صوفیان اولیه نه تنها شیعه نبوده‌اند بلکه در مقابل ائمه (ع) بوده‌اند و طریق مخالفین ائمه اطهار را دنبال می کردند. سفیان ثوری متوفی ۱۶۱ چهره برجسته تصوف است که امام صادق (ع) را از کسانی شما که مردم را از دین خدا جلوگیری می کنند و مانع می شوند مردم به سوی اهل بیت (ع) بروند. (۲)
در کتاب‌هایی نظیر تذکره الاولیا، نفحات الانس و طبقات صوفیه از این موارد زیاد است که اکثر افراد نام برده شده در این کتب، مذهبی غیر شیعه داشته و مذاهبی همچون شافعی، مالکی و حنفی دارند و فقط چند تن از بزرگان شیعه مانند امام صادق (ع) و امام باقر (ع) را ذکر کرده‌اند.
تصوف در قرون نخستین آنچنان با تسنن عجیب بود که شیخ نجم الدین رازی در کتاب مرصاد العباد تسنن را شرط لازم برای ورود به تصوف به شمار آورده و در این رابطه می نویسد: «برای مرید و مرشد در تصوف چند شرط لازم است که یکی از آنها سنی بودن است.» (۳)
جنید بغدادی که از مشاهیر تصوف است و اکثر فرقه های صوفیه، فرقه خود را به او می رسانند شافعی مذهب بود.(۴) از دیگر مشایخ صوفیان ذوالنون مصری است که یکی از معروفترین صوفیانی است که در شرح حال او آمده که به شاگرد مالک بن انس بوده و مذهب او را داشته است.(۵) یا ابویزید بسطامی که به او لقب سلطان العارفین داده شده حنفی مذهب بوده است. (۶)
از این رو در کتب صوفیه نخستین، از ائمه شیعه و دانشمندان این مکتب به عنوان رجال صوفی نام برده نمی‌شود و اگر احیاناً نام شیعی در میان اهل تصوف به چشم می‌خورد به تعبیر مرحوم مقدس اردبیلی در حدیقه الشیعه از باب تقیه بوده است: «قاطبه صوفیه از مخالفان اهل بیت (ع) هستند، مگر قلیلی از این فرقه که در زمان استیلای مخالفین از روی تقیه نام این طایفه را بر خود می گذاشتند.»(۸)
به نظر می‌رسد حداقل تا قرن پنجم یا ششم در میان شیعیان از تصوف خبری نبوده است و همه بزرگان صوفیه مخالف مذهب شیعه و ائمه اطهار علیه السلام بوده اند. لذا نمی توان آثاری یافت که همزمان، صبغه شیعی و صوفیانه داشته باشد. بنابراین باید خاستگاه تصوف را در میان سنیان جستجو کرد.
پی‌نوشت:
۱. طباطبایی محمدحسین، ترجمه المیزان، مترجم موسوی همدانی سید محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۴، چاپ پنجم، ج۵، صص۴۵۸_۴۵۷.
۲. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، بیروت، ج۱، ص ۳۹۲.
۳. الهامی داوود، موضع تشیع در برابر تصوف در طول تاریخ، قم، مکتب اسلام، ۱۳۷۸، ص۶۹.
۴. خطیب بغدادی، ابوبکر، تاریخ بغداد، به تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج۱، ص۱۳۳.
۵. جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به تصحیح ولی‌ام ناسولیس، مولوی غلام عیسی، کلکته، نشر مطبعه لیسی، ۱۸۵۸م، ص۳۲.
۶. همان، ص۱۰۲.
۷. الهامی، داوود، موضوع تشیع دربرابر تصوف در طول تاریخ، قم، مکتب اسلام، ۱۳۷۸، ص۶۸.
۸. مقدس اردبیلی، حدیقة الشیعه، ج ۴، ص۷۹۲.
انتهای پیام
منبع: ادیان نت
