بازدیدها: 4
زمینه های پیدایش بابیت و بهائیت در ایران
در بخش اول از مقاله «زمینه های پیدایش بابیت و بهائیت در ایران» عوامل داخلی پیدایش و تداوم فرقه های بابیت و بهائیت مورد بررسی قرار گرفت. در این بخش از مقاله، به نقش روسیه به عنوان یکی از عوامل خارجی ظهور این دو فرقه پرداخته می شود.
روسیه به عنوان یکی از عوامل خارجی پیدایش بابیت و بهائیت
استعمار فرانسه، انگلیس و روسیه در قرن نوزدهم میلادی به صورت جدی وارد درگیری با جهان اسلام شد. در مقابل، مقاومت های زیادی در اقصی نقاط این سرزمین ها نیز صورت پذیرفت. در ایران، از جمله این مقاومت ها می توان به نهضت تنگستان و جنبش تنباکو اشاره نمود. این در حالی است که مقاومت هایی در این سطح و اندازه در کشورهای غیرمسلمانی که تحت استعمار این کشورها بودند به چشم نمی خورد. همین امر سبب شد تا حکومت های استعمارگر برای برون رفت از شرایطی که به سبب استبداد، بی عدالتی و اشغال سرزمین ها توسط آن ها رقم می خورد، به دنبال چاره باشند.
یکی از مهم ترین و مخرب ترین برنامه های دولت های استعمارگر برای نیل به این هدف، ایجاد مکاتب و مذاهب التقاطی بود. در این رابطه نیز برجسته ترین و جذاب ترین موضوع که می توانست آن ها را به مقصود خویش برساند، مسئله «مهدویت و منجی موعود» تصور می شد. از این رو، فرقه هایی همچون بابیت و بهائیت در دستور کار نفوذ این کشورها قرار گرفت.
در این میان، اولین و روشن ترین ردپایی که از نفوذ بیگانگان در پیدایش بابیت و بهائیت وجود دارد، فعالیت های شاهزاده روسی، «کینیاز دالگورکی»، جاسوس و وزیر مختار دولت روسیه تزاری است. این فرد، ابتدا تظاهر به اسلام نموده و سپس در کسوت روحانیت ظاهر شده و به دنبال کشف افراد مناسب برای رسیدن به اهداف خود در مجالس دینی حضور می یافت.
در همین مجالس و پای درس سید کاظم رشتی (1) بود که با علی محمد شیرازی (2) آشنا شد و او را برای مقاصدی که در سر داشت، برگزید. دالگورکی در کتاب خاطرات خود می گوید که علی محمد باب، معتاد به چرس و بنگ بود و وی نیز علی محمد را تشویق می کرد که هر چه بیشتر از این مواد تخدیرکننده استفاده نماید. این جاسوس روس، آشکارا خود را عامل اصلی توهمات و ادعاهای عجیب باب مبنی بر مهدویت و نبوت می داند. (3)
علاوه براین، همان طور که از این خاطرات بر می آید، میرزا حسینعلی نوری (4) نیز ارتباطی تنگاتنگ با وی داشته و مورد حمایت جدی او بوده است. (5) دالگورکی در این رابطه می نویسد:
” میرزا حسینعلی و بعضی دیگر از محارم مرا هم گرفتند. من از آن ها حمایت کردم با هزاران زحمت. همه کارکنان سفارت حتی خود من شهادت دادیم که این ها بابی نیستند، لذا آن ها را از مرگ نجات داده به بغداد روانشان کردیم. من به میرزا حسینعلی گفتم که تو میرزا یحیی را در پس پرده بگذار و او را «من یظهره الله» بخوان و نگذار با کسی طرف مکالمه شود، و مبلغ زیادی پول به آن ها دادم که شاید بتوانم کاری صورت بدهم… . چه باید کرد کاری را که با آن همه زحمت به جریان انداخته بودم نمی توانستم دست بردارم…”. (6)
ارتباط حسینعلی نوری با روسیه آنچنان روشن است که اشراق خاوری و شوقی افندی از بزرگان فرقه بهائیت نقل می کنند، سفیر روسیه در هنگام تحویل بهاء به مأموران ایرانی، از بهاء به عنوان «امانت دولت روس» یاد می کند. افزون براین، خود بهاء الله نیز نه تنها این وابستگی را انکار نمی کند بلکه در نقطه مقابل، به منظور سپاس از خدمات ویژه روسیه به خود لوحی به زبان عربی، خطاب به امپراطور این کشور، نیکلاویج الکساندر دوم می نویسد. در این لوح می آید:
“ یکی از سفیران تو مرا هنگامی که در زندان تهران زیر غل و زنجیر بودم یاری و همراهی کرد و به این خاطر خداوند برای تو مقامی معین فرمود که جز خودش هیچکس رفعت آن را نمی داند“. (7)
ادامه دارد…
موضوعات مرتبط:
زمینه های پیدایش بابیت و بهائیت در ایران (بخش اول)
علی محمد شیرازی کیست؟ (بخش اول)
علی محمد شیرازی کیست؟ (بخش دوم)
پی نوشت ها:
1) سید کاظم رشتی، جانشین شیخ احمد احسایی، بنیان گذار فرقه شیخیه است.
2) علی محمد شیرازی، پایه گذار فرقه بابیت است.
3) کینیاز دالگورکی، یاداشت های کینیاز دالگورکی، شیراز، چاپ نور، ص 113.
4) میرزا حسینعلی نوری، بنیان گذار فرقه بهائیت است.
5) افراسیابی، بهرام، تاریخ جامع بهائیت، تهران: سخن، 1374، ص 341.
6) خاطرات پرنس دالگورکی، سید ابوالقاسم مرعشی، کتاب فروشی حافظ، ص 114.
7) بهاء و تحت الحمایگی روسیه ، بهائیت آن گونه که هست، ویژه نامه ایام، شماره 29.
منابع:
- رضانژاد، ع. (1382)، شیخیه بستر پیدایش بابیت و بهائیت، انتظار، شماره چهارم
- محمدی، ع. (1388)، بهائیت ;تاریخچه، اعتقادات و وضعیت کنونی، مجله معارف، شماره شصت و نهم
- شکراللهی طالقانی، ا. (1386)، خشت اول: بازشناسی و بازخوانی اسناد و نسخه های توبه نامه
