بازدیدها: 35

 

مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا، جاسوس انگلیس

 

مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا در ظاهر، علاقه زیادی به زرتشتیان ایران نشان می داد. بر همین اساس نیز تلاش نمود تا قانون دریافت جزیه از هم کیشان خود را لغو کند و به تأسیس مدرسه برای آموزش کودکان زرتشتی پرداخت. اما هدف اصلی وی از این خدمات زمانی آشکار می شود که استخدام معلمان بهائی توسط وی و تغییر کیش دانش آموزان از زرتشتی گری به بهائیت در این مدارس مورد توجه قرار گیرد. از دیگر فعالیت های مانکجی در ایران که ظاهری خدمت گونه داشت، می توان به تألیف کتب در رابطه با تاریخ، جغرافیا و فرهنگ ایران اشاره نمود.

 

 

مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا و پروژه تاریخ سازی در ایران

 

یکی از شگردهای انگلستان در طول تاریخ برای در بند کردن ملت ها، مسئله «تاریخ سازی» است. این انگاره با «تاریخ نویسی» تفاوت قابل توجهی دارد. در تاریخ نویسی، تلاش می شود تا وقایع تاریخی ثبت گردد. حال آن که تاریخ سازی، تنها به دنبال ثبت وقایعی است که یا مطلوب دست اندرکاران آن باشد و یا به گونه ای تغییر یابد که رضایت خاطر آن ها جلب نماید. این دقیقاً همان کاری بود که مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا در ایران و به نام خدمت به تاریخ و فرهنگ سرزمین مادری اش انجام می داد.

مانکجی به اسم جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای تألیف کتابی تاریخی، سکه و کتاب های تاریخی را خریداری می کرد و از ایران خارج می نمود. (1)

علاوه براین، بهائیان را نیز تشویق می نمود تا با تألیف کتاب هایی درباره این فرقه، برای خود تاریخ بسازند. میرزا ابوالفضل گلپایگانی از بزرگان بهائیت در ایران، این مسئله را تأیید می کند و می گوید، مانکجی، میرزا حسین همدانی را تشویق به نوشتن کتابی درباره بابیت کرد. حسین همدانی برای این کار از میرزا ابولفضل گلپایگانی کمک می خواهد. میرزا ابوالفضل نیز او را به اصلاح کتاب منسوب به میرزا جانی کاشانی راهنمایی می کند.

اما نکته جالب و قابل توجه در این جاست که میرزا ابوالفضل گلپایگانی بهائی اعتراف می کند که مانکجی به میرزا حسین همدانی اجازه نمی داد که مطالب کتاب میرزا جانی کاشانی را آن گونه که وی می گفت، اصلاح نماید. در مقابل، میرزا حسین را مجبور کرد تا آن چه را خود (مانکجی) می گوید، بنویسد. از این رو، گلپایگانی می گوید:

” لیکن مانکجی نگذاشت که آن تاریخ بدان گونه که نامه نگارگفته بود، انجام یابد بلکه مورخ مذکور را بر آن داشت که آن چه اوگوید بنگارد. زیرا که عادت مانکجی این بود که مطلبی را به منشی می گفت بنویس و مسوده آن را به من بخوان. و نخست منشی مسوده ای را که به سلیقه خود و قریحه درست ترتیب داده بود، بر او می خواند و پس از اکثار و تقلیل عبارت و جرح و تعدیل مطلب درمسوده به بیاض می برد. و چون مانکجی را درخط و لسان پارسی حظی وعلمی نبود، از این راه اکثر کتب و رسائلی که به او منسوب است، عباراتش غیر مرتبط و گسیخته و زشت و زیبا به هم آمیخته است“. (2)

 

جالب تر این که، ادوارد براون، دیگر جاسوس انگلیس که خود نیز تحت نام شرق شناس، ایران را وجب می کرد و به اعتراف تاریخ، تبلیغ بهائیت می نمود نیز در ارتباط با اثر میرزا حسین همدانی می گوید که این کتاب از بیان حقیقت منحرف شده و مؤلف تلاش کرده تا بهاء (3) را بر خلاف واقع، تجلیل نماید.

 

توجه به این نکته ضروری است که اثر میرزا حسین همدانی، تنها کتابی نیست که با تشویق و نظر مانکجی به رشته تحریر در آمده است. از میان دیگر کتاب هایی که مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا به نگارش آن ها امر کرد، می توان به تاریخ کاشان، اثر عبدالرحیم خان ضرابی و کتابی درباره تاریخ کرمان نیز اشاره نمود.

مانکجی خود نیز پس از بازگشت به بمبئی، کتاب «اظهار سیاحت ایران» را در سال 1280 هجری قمری در آن جا نوشت. این کتاب، شرح مختصری است از ایام اقامت وی در ایران.

 

ادامه دارد…

 

موضوعات مرتبط:

مانکجی لیمجی هاتریا، جاسوس انگلیس (بخش اول)

مانکجی لیمجی هاتریا، جاسوس انگلیس (بخش دوم)

منجی در آیین زرتشت (بخش اول)

مانکجی لیمجی هاتریا، جاسوس انگلیس (بخش سوم)

مانکجی لیمجی هاتریا، جاسوس انگلیس (بخش چهارم)

منجی در آیین زرتشت (بخش دوم)

مانکجی لیمجی هوشنگ هاتریا، جاسوس انگلیس (بخش پنجم)

 

 

پی نوشت ها:

1) مانکجی صاحب (1280) قمری، اظهار سیاحت ایران، بمبئی، ص 28-29.

2) مهرابخانی، روح الله، شرح احوال جناب میرزا ابوالفضائل گلپایگانی، با مقدمه عبدالحمید اشراق خاوری، مطبوعات امری، ص 63.

3) میرزا حسینعلی نوری ملقب به بهاء، بنیان گذار بهائیت است.

 

 

منابع:

• آبادیان، ح. (1383)، ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران، فصل نامه مطالعات تاریخی، شماره دوم، ص 139-193
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1389)، مانکجی لیمجی و جامعه زرتشتیان ایران در عصر قاجار، فصل نامه علمی پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول، ص 129-160
• بویس، م. (1364)، مانکجی لیمجی هاتریا در ایران، هاشم، ر. (مترجم)، چیستا، شماره بیست و ششم
• نائبیان، ج.، علی پور سیلاب، ج. (1391)، مدارس زرتشتیان در دوره قاجار، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره اول، ص 109-133
• هاشمیان، ه. (1389)، استفتائات مانکجی از آیت‌الله شیخ ‌مرتضی ‌انصاری، پیام بهارستان، سمال دوم، شماره هفتم، ص 465-482
• Piri, M. (2011), Role of Iranian in the formation of political relations between Iran and Britain during the period of Fath Ali Shah Qajar, Journal of Subcontinent Research, Vol. 3, No. 7, PP. 117-136

 

نویسنده: زهرا کامکار